«..Είναι πολύ καλό για να το αφήσουμε στους Ελληνες»

Στη θάλασσα τα μυστικά του σύμπαντος Ενα γιγαντιαίο τηλεσκόπιο κοσμικής ακτινοβολίας θα ποντιστεί στη Μεσόγειο σε βάθος χιλιάδων μέτρων

Του Σπυρου Kαραλη

Εθνικές επιστημονικές ομάδες, μεγάλα πανεπιστήμια και διεθνή ινστιτούτα συναγωνίζονται και ενίοτε ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την πρωτιά στην εξιχνίαση των μυστηριωδών νετρίνων (υποατομικά σωματίδια, μέρος της κοσμικής ακτινοβολίας) που μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για το σύμπαν που ζούμε. Θυμίζει αυτές τις γοητευτικές ιστορίες του Ιούλιου Βερν, αλλά συμβαίνει πραγματικά, και μάλιστα η Ελλάδα συμμετέχει και με πολλές αξιώσεις σε αυτή την επιστημονική κούρσα, έχοντας ως βασικούς ανταγωνιστές Γάλλους και Ιταλούς.

Οι τρεις χώρες δίνουν σκληρό αγώνα για το ποια τελικά θα φιλοξενήσει ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα παγκόσμια εμβέλειας στην αστρονομία.

Ο λόγος, για το «Τηλεσκόπιο Νετρίνων του Κυβικού Χιλιομέτρου -KM3NeT», ένα υποθαλάσσιο τηλεσκόπιο νετρίνων, μια γιγαντιαία εγκατάσταση στο θαλάσσιο βυθό με συνολικό ύψος μεγαλύτερο από τον πύργο του Αϊφελ. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει συμπεριληφθεί στον Οδικό Χάρτη της Ε.Ε. για τις ερευνητικές υποδομές και είναι στη φάση αξιολόγησης της τεχνολογίας καθώς και του μοντέλου διοίκησης που θα ακολουθήσει.

Η επιλογή της τοποθεσίας στην Μεσόγειο, όπου θα ποντισθεί το KM3NeT, θα γίνει μέσα στο 2009 ή το 2010 και η κατασκευή του αναμένεται να ξεκινήσει το 2011. Τρεις είναι οι υποψήφιες τοποθεσίες: το Φρέαρ των Οινουσών στην Πύλο, η περιοχή του Κάπο Πασέρο νότια της Σικελίας, και ανοιχτά της Tουλόν. «Η περιοχή που επέλεξαν οι Γάλλοι παρουσιάζει σαφή μειονεκτήματα κυρίως λόγω των νερών που είναι σχετικά ρηχά (2.500 μέτρα) και βρώμικα εξαιτίας των εκβολών του Ροδανού και των αποχετεύσεων της Τουλόν και Μασσαλίας, πράγμα που παραδέχονται σε κατ' ιδίαν συνομιλίες.

Η περιοχή της Πύλου υπερτερεί αυτής της Σικελίας, διότι έχει το σημαντικό πλεονέκτημα του μεγαλύτερου βάθους και της εγγύτητας στην ξηρά, οι Ιταλοί όμως αντιτείνουν ότι υπερτερούν σημαντικά στην υλικοτεχνική υποδομή στην ξηρά, διότι θέτουν στη διάθεση του Τηλεσκοπίου Νετρίνων του Κυβικού Χιλιομέτρου το Εθνικό Εργαστήριο του Νότου (Lab. Naz. del Sud) στην Κατάνια.

Το επιχείρημα αυτό των Ιταλών είναι σημαντικό και πρέπει να το εξουδετερώσουμε ώστε να επιλεγεί τελικά η Πύλος», σημειώνει στην «Κ» ο κ. Ιων. Σιώτης, διευθυντής Ερευνών στον «Δημόκριτο» και με συντονιστικό ρόλο στην προώθηση της ελληνικής συμμετοχής στα διεθνή φόρουμ.

Το δίκτυο που έχει συστήσει η ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα αστροσωματιδιακής φυσικής - ASPERA - μελετά προς το παρόν τις διάφορες προτάσεις, διερευνά τις προτεραιότητες, αλλά και τις δυνατότητες χρηματοδότησης στη γηραιά ήπειρο. Κι αυτό επειδή οι γιγάντιες υποδομές που απαιτούν τα συγκεκριμένα πειράματα αναμένεται να κοστίσουν δεκάδες ή ακόμη και εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ.

«Η εγκατάσταση στην Πύλο ενός διεθνούς ερευνητικού κέντρου αυτής της εμβέλειας με έμφαση σε καινοτόμες τεχνολογίες θα αναβαθμίσει την εικόνα της χώρας με πολλαπλά οφέλη. Ενα από αυτά θα είναι η πλεονεκτική θέση, στην οποία θα βρίσκεται η Ελλάδα στη θαλάσσια περιβαλλοντική έρευνα καθώς και στην εξόρυξη ορυκτού πλούτου σε μεγάλο βάθος όπου υπάρχουν και τα μεγαλύτερα κοιτάσματα», επισημαίνει ο κ. Σιώτης.

Νετρίνο, το «Ιερό Δισκοπότηρο» της αστροσωματιδιακής φυσικής

Τα νετρίνo είναι μια κατηγορία φασματικών σωματιδίων, για τα οποία μέχρι πρόσφατα πιστευόταν πως δεν είχαν μάζα. Ετσι δεν αλληλεπιδρούσαν με την ύλη και η ανίχνευσή τους ήταν κάτι το αδύνατο. Ομως με συγκεκριμένες πειραματικές διατάξεις, έγινε εφικτή η ανίχνευση των νετρίνων που αποτελούν μέρος της κοσμικής ακτινοβολίας, η οποία βομβαρδίζει τη Γη από κάθε σημείο του σύμπαντος.

Τα περίεργα αυτά σωματίδια λόγω της φύσεως και της ενέργειας που μεταφέρουν, είναι σε θέση να δώσουν πολλές πληροφορίες για το παρελθόν αλλά και το μέλλον του Σύμπαντος.

Για να ανιχνευθούν όμως, τα τηλεσκόπια πρέπει να βρίσκονται είτε στα έγκατα της γης είτε στα βάθη της θάλασσας ώστε να απορροφάται η κοσμική ακτινοβολία, που επίσης αφθονεί στο Σύμπαν και που δυσκολεύει την ανίχνευσή τους.

Εκεί, λοιπόν, στο βυθό της Πύλου θα στηθεί, αν όλα πάνε ευνοϊκά για την ελληνική επιστημονική ομάδα, το πολυώροφο τηλεσκόπιο. Το δάπεδο του κάθε ορόφου θα έχει σχήμα εξαγώνου, με ευαίσθητους φωτοπολλαπλασιαστές στην κάθε του γωνία που θα ανιχν

εύσουν τη φωτεινή λάμψη όταν το νετρίνο αλληλεπιδράσει με τα άτομα του νερού. Στο κέντρο του εξαγώνου μία σφαίρα από τιτάνιο θα περικλείει τα πολύπλοκα ηλεκτρονικά του πειράματος όπου θα καταλήγουν τα σήματα των ανιχνευτών. Με ένα καλώδιο οπτικών ινών τα σήματα θα μεταδίδονται στη στεριά.

Πηγή:Καθημερινή

1992: Ο καθηγητής κ. Λεωνίδας Ρεσβάνης, διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και ιθύνων νους του προγράμματος, προτείνει την κατασκευή υποθαλάσσιου τηλεσκοπίου νετρίνων στο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, στο φρέαρ των Οινουσών στα ανοικτά της Πύλου.

Με τη βοήθεια μικρής χρηματοδότησης από το υπουργείο Εξωτερικών ξεκινάει με τους συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και με τη συμβολή της ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών προκαταρκτικές μετρήσεις.

Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά και η προσπάθεια χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα STRIDE της ΓΓΕΤ.

Δημιουργείται το διεθνές κονσόρτσιουμ NESTOR (Neutrino Experimental Submarine Telescope with Oceanographic Research) με τη συμμετοχή ελληνικών πανεπιστημιακών ομάδων (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κρήτης και «Δημόκριτος»), της Ακαδημίας των Επιστημών της Ρωσίας, των πανεπιστημίων Κιέλου, Ρώμης και Φλωρεντίας και των εργαστηρίων Frascatti της Ιταλίας και Saclay της Γαλλίας.

1997: Οι Γάλλοι και Ιταλοί συνεργάτες του NESTOR αποχωρούν διότι καθυστερεί η υλικοτεχνική υποδομή την Πύλο (δεν υπήρχε αξιοπρεπής εργαστηριακός χώρος, οι εργασίες γίνονταν στα Δημοτικά Σφαγεία, σε εξωτερικούς χώρους, οι επιστήμονες έκαιγαν ξύλα σε βαρέλια για να ζεσταθούν) αλλά και γιατί Γάλλοι και Ιταλοί σκέφτηκαν ότι «this is too good to be left to the Greeks». Οι Γάλλοι ξεκινούν ένα παρόμοιο πείραμα έξω από την Τουλόν και οι Ιταλοί έξω από την Κατάνια.

1998: Η ΓΓΕΤ ιδρύει το Ανεξάρτητο Ερευνητικό Ινστιτούτο Τεχνολογιών και Ερευνών Βαθείας Θαλάσσης «ΝΕΣΤΩΡ». Επιστημονικές ομάδες από τα πανεπιστήμια της Καλιφόρνιας (Berkeley) και Βέρνης γίνονται μέλη του πειράματος ΝΕΣΤΩΡ.

2001: Η αμερικανική κυβέρνηση χρηματοδοτεί με 250 εκατομμύρια δολάρια την κατασκευή ενός άλλου τηλεσκοπίου νετρίνων διατάσεων κυβικού χιλιομέτρου σε βάθος 2.500 μέτρων στους πάγους της Ανταρκτικής.

2002: Η Επιτροπή HENAP (High Energy Neutrino Astrophysics Panel) καταθέτει την τελική της έκθεση, με την οποία προτείνει την κατασκευή τηλεσκοπίου στη Μεσόγειο.

• Η ομάδα ΝΕΣΤΩΡ σημειώνει διεθνή πρωτιά, ποντίζοντας το πρώτο στον κόσμο, πολυεπιστημονικό εργαστήριο βαθείας θάλασσας με μεταφορά δεδομένων στην ξηρά σε πραγματικό χρόνο.

2003: Μια ακόμη πρωτιά. Ποντίζεται σε βάθος 4.000 μ. το πρωτότυπο κομμάτι του τηλεσκοπίου ΝΕΣΤΩΡ και ξεκινούν μετρήσεις.

2005: Εγκρίνεται χρηματοδότηση 20 εκατομμυρίων ευρώ, με κοινοτική συμμετοχή 9 εκατομμυρίων ευρώ. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν 38 ομάδες από 9 ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένου του ΝΕΣΤΩΡ και των Ιταλών και Γάλλων ανταγωνιστών.

Το τηλεσκόπιο νετρίνων συμπεριλαμβάνεται στο «list of opportunities» των ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών.

2006: Το KM3NeT κατατάσσεται στον Οδικό Χάρτη των μεγάλων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών.

2007: Η Ε.Ε. ζητάει από τις ενδιαφερόμενες πλευρές να καταθέσουν πρόταση προετοιμασίας της διοικητικής δομής καθώς και επιμέρους τεχνολογικών και νομικών προβλημάτων.

3.2008: Ξεκινάει η χρηματοδότηση της προπαρασκευαστικής φάσης.

Πηγή:Καθημερινή