ΘΑΛΗΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ (μέρος β)

Συνέχεια από εδώ

Ο Θαλής ήταν ο πρώτος φιλόσοφος παγκοσμίως που διατύπωσε μια μη μυθολογική θεωρία για την τρόπο δημιουργίας της φύσης και των όντων. Συγκεκριμένα αποφάνθηκε ότι το υλικό κατασκευής του κόσμου είναι το ύδωρ(απόσπασμα 1).

Το ύδωρ ήταν η αρχική ουσία από την οποία εκπορεύτηκαν όλες οι άλλες παραλλαγές των όντων. Ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι όσο παράλογος όσο φαίνεται σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Η τροφή όλων των όντων είναι υγρή, η θερμότητα δημιουργείται από το νερό και συντηρείται από αυτό. Το σπέρμα που γεννά και τελικά γονιμοποιεί, είναι επίσης σε υγρή μορφή και το νερό είναι το βασικό συστατικό κάθε υγρού στοιχείου (Μετά τα Φυσικά Α 3, 983 b 22). Σκεφτείτε ότι τα 4/5 της επιφάνειας του πλανήτη καλύπτεται από το νερό, το ανθρώπινο σώμα έχει ως βάση του το νερό, ενώ η βροχή είναι αυτή που γονιμοποιεί το χώμα.

Το πιο σημαντικό του ισχυρισμού όμως είναι ότι περιέχει έστω και σπερματικά, την μεγάλη πανανθρώπινη ιδέα ότι όλα είναι ένα, ότι όλα έχουν μια κοινή αφετηρία. Ο Νίτσε μίλησε για μια γιγαντιαία γενίκευση «ο Θαλής ήταν ο ο πρώτος που αντιλήφθηκε την ενότητα του «είναι». Συνάμα ο Θαλής φαίνεται από ένα κρίσιμο απόσπασμα του Σιμπλίκιου να θεωρεί την φύση του «ύδατος» άπειρη (απόσπασμα 3)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

1. « Οι δ' εφ' ύδατος κεισθαι (την γην). Τούτον γαρ αρχαιότατον παρειληφαμεν τον λογον, ον φασιν ειπείν Θαλήν Μιλησιον ως δια το πλωτήν είναι μένουσαν ώσπερ ξυλον η τι τοιούτον έτερον» (Αριστοτελης Περι Ψυχης Β 13, 294 α ).

2. «…αλλα θαλης μεν ο της τοιαυτης αρχηγός φιλοσοφίας, υδωρ είναι φησιν (διο και την γην εφ' υδατος απεφαινετο είναι), λαβων ισως την υποληψιν ταυτην εκ του παντων οραν την τροφην υγραν ουσανκαι αυτό το θερμον εκ τουτου γιγνομενον και τουτωι ζων (το δ'εξ ου γιγνεται, τουτ' εστιν αρχη παντων), δια τε δη τουτο την υποληψιν λαβων ταυτην και δια το παντων τα σπερματα την φυσιν υγρα εχειν…» ( Αριστοτελης, Μετα τα Φυσικα, Α 3. 983β 6).
3. «…οι μεν εν τι στοιχείον υποτιθέντες τούτο άπειρον έλεγον τω μεγεθει, ώσπερ Θαλής μεν ύδωρ…»

ΑΝΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ «ΔΗΘΕΝ» ΥΛΙΣΤΙΚΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΛΗ

Από κανένα σημείο του έργου του Θαλή δεν τεκμαίρεται ότι επεφύλασσε στην ύλη ένα αυτόνομο και δημιουργικό ρόλο στην φύση όπως με αγωνία προσπαθούν να υποστηρίξουν οι υλιστές μαρξιστές με στόχο να τον εντάξουν στους ιδεολογικούς προγόνους τους. Είναι φανερό ότι οι Έλληνες δεν πίστευαν ότι όλα πηγάζουν από την ύλη, αλλά ότι η ύλη είναι το βασικό εξάρτημα που χρησιμοποιεί το πνεύμα για να αναπαραστήσει τους σκοπούς του . Ο Θαλής σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται να υποστήριζε κάποιο μηχανιστικό η ντετερμινιστικό μοντέλο της γένεσης και εξέλιξης της φύσης. Ο Θαλής έρχεται να περιγράψει μια διαδικασία φυσική, λογική, επιστημονική, στηριζόμενη στην παρατήρηση αλλά μη αναιρετική του αρχέγονου αιτίου, του Θεού.

Επίσης η, επικρατούσα σήμερα, θεωρία του υλοζωισμού που θέλει την ύλη ισάξια του πνεύματος, και την ζωή την συνύφανση τους και συμεθεξη τους, δεν ερμηνεύει πειστικά, κατά την γνώμη μου, την θεωρία του Θαλή. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα του Αριστοτέλη μπορούμε με ασφάλεια να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο Θαλής υπέτασσε την ύλη στο πνεύμα το οποίο θεωρούσε κινητήρια δύναμη του. Η ψυχή, το πνεύμα, περιγράφεται από τον Θαλή ως ανεξάρτητη και αυτοκινούμενη στο δεύτερο απόσπασμα, ενώ στο τρίτο αποτελεί, δύναμη θεϊκή και κινητική του ύδατος. Στο τέταρτο και πέμπτο σωζόμενο απόσπασμα ο Θαλής φέρει ως απόδειξη της κινητηρίου δύναμης της ψυχής επί της ύλης (ύδωρ), τον μαγνήτη που κινεί τον σίδηρο.
Το κινούν αίτιο της ζωής είναι ο Θεός, που με ένα θεϊκό φύσημα που διαπερνά την αρχική ύλη του ύδατος, την διαμορφώνει, την κινεί, και ουσιαστικά την καθοδηγεί στην αρχέγονη γένεση των όντων. Το ύδωρ είναι η πρώτη ύλη αλλά όχι το αίτιο. Δεν ενυπάρχει θέληση μέσα στην ύλη ούτε λογική, ούτε σκοπός. Η ύλη (ύδωρ) είναι το κινούμενο, η ψυχή το κινούν. Άρα η ύλη υποτάσσεται στο πνεύμα και είναι μη νοητή χωρίς αυτό (απόσπασμα 6).

«Η δράση της θείας δυνάμεως παρομοιάζεται με την δράση του ηλεκτρικού ρεύματος όταν διέρχεται π.χ. έναν ηλεκτρικό κινητήρα. Ο κινητήρας δεν έχει από μόνος του την ικανότητα να κινείται, παρά μόνο αν περάσει μέσα του το ηλεκτρικό ενέργεια, η οποία είναι ανεξάρτητη από τον κινητήρα και άσχετη με τα υλικά που τον αποτελούν. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές φύσεις, άσχετα αν συνδυάζονται προς παραγωγή συγκεκριμένου αποτελέσματος» παρομοιάζει εύστοχα με ένα σύγχρονο παράδειγμα ο κ. Μακρυγιάννης το κινούν αίτιο και το ύδωρ.

Αλλά υπάρχει και ένα απόσπασμα του Ιππόλυτου (απόσπασμα 7) που είναι εξίσου διαφωτιστικό για τις αντιλήψεις του Θαλή περί πρώτης θεϊκής ποιητικής αιτίας, που από μόνο του θα αρκούσε να στηρίξει τους ισχυρισμούς μας. Ο θεός κατά τον Θαλή είναι ο αρχηγός της γενέσεως διέποντας και εμψυχώνοντας τα πάντα χωρίς διακοπή.

1. Ο ίδιος ο Θαλής είπε «πάντα πλήρη θεών είναι» (Αριστοτέλης, Περι ψυχης, 411 α 7).

2. Το ιδιο «Θαλής απεφηνατο πρώτος την ψυχην φυσιν αεικίνητον η αυτοκίνητον» (Αετιος, Dox. 386 α , 10).

3. Θαλης νουν του κοσμου τον θεον, το δε παν έμψυχον αμα και δαιμόνων πλήρες. Διηκειν δε και δια του στοιχειώδους υγρου δυναμιν θειαν κινητικην αυτου» (Αετιος, Dox 301).

4. «Εοικε δε και Θαλης, εξ ων απομνημονευουσι, κινητικον τι την ψυχην υπολαβειν, ειπερ τον λιθον εφη ψυχην εχειν ότι τον σιδηρον κινει» (Αριστοτελης Περί Ψυχής Α 5, 411α).

5. φασὶν αὐτὸν καὶ τοῖς ἀψύχοις μεταδιδόναι ψυχάς, τεκμαιρόμενονἐκ τῆς λίθου τῆς μαγνήτιδος καὶ τοῦ ἠλέκτρου.
6. «Ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο οποίος πρώτος διερεύνησε αυτά τα ζητήματα, είπε ότι το ύδωρ είναι η πρώτη αρχή των πραγμάτων, αλλά ο Θεός ήταν ο νους που διέπλασε όλα τα πράγματα από ύδωρ» (μετάφραση από Κικέρωνα D nat.Deor. I. 10, 25)

7. «…(κατά τον Θαλή) …και τα πάντα φέρεσθαι τε και ρειν τη του πρώτου αρχηγού της γενέσεως αυτών φύσει συμφερόμενα. Θεόν δε τουτ’ είναι, το μήτε αρχήν και τέλος έχον…..»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η συμβολή του Θαλή στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι πολύτιμη σε όλα τα επίπεδα. Οι ανακαλύψεις του στις επιστήμες των μαθηματικών, αστρονομίας, ναυτηλιας και φιλοσοφίας μπορεί σήμερα να μας φαίνονται πρωτόγονες αλλά για την εποχή τους ήταν μια αληθινή επανάσταση. Εκτός αυτού, ο Θαλής, κυρίως ως φιλόσοφος, και ως φυσικός, φέρει τα πρωτεία παγκοσμίως. Ουσιαστικά είναι ο ιδρυτής των δυο αυτών επιστημών. Υπέδειξε στην ανθρωπότητα να βαδίσει έναν δρόμο που κανείς πριν από αυτόν δεν είχε υποψιασθεί την ύπαρξη του. Η σκέψη του ήταν τόσο ζωοφορα και ρωμαλέα που κατάφερε να απομακρύνει το παραπέτασμα της μυθολογίας, του ανθρωπομορφισμού, που χαρακτήριζαν την χρυσή εφηβεία του ελληνισμού, ανοίγοντας έναν νέο δρόμο ώριμου πανανθρώπινου στοχασμού.

Το πιο σημαντικό για εμένα προσωπικά είναι ότι παρά την δύναμη του στοχασμού του ο Θαλής ήταν ένας απλός, θα λέγαμε μέσος, άνθρωπος. Ήταν ενεργό μέλος της κοινωνίας του, ενδιαφερόταν για αυτή. Ούτε ήταν τεμπέλης, ούτε όλη μέρα αργός, όπως μια νέα μόδα θέλει όλους τους μεγάλους αρχαίους Έλληνες στοχαστές. Ασχολήθηκε με την πολιτική, έπαιρνε μέρος σε εκστρατείες, είχε αίσθηση του κωμικού και του ωραίου, συμμετείχε στην αρχαία αγορά, παρακολουθούσε αθλητικούς αγώνες, έκανε λογοπαίγνια στην καθημερινή του ζωή, έκανε επενδύσεις χρημάτων και εμπορικές πράξεις και κατά πάσα πιθανότητα είχε οικογένεια και παιδί. Δεν ήταν ένας νιτσεϊκός υπεράνθρωπος όπως σήμερα η κουρασμένη κοινωνία μας κατασκευάζει και αποθεώνει όλους τους ήρωες της από το παρελθόν με ψεύτικα βιογραφικά, πλαστά επιτεύγματα και παρεξηγημένες προθέσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Θαλής - Αναξίμανδρος - Αναξιμένης, εκδόσεις Εξάντας

2. Θαλής - Αναξίμανδρος - Αναξιμένης, εκδ. Κακτος

3. Προσωκρατική Φιλοσοφία, Κirk-Raven-Schofield, εκδ M.I.E.T.

4. Προσωκρατική Φιλοσοφία, Ευάγγελος Σταμάτης

5. Η φιλοσοφία στην εποχή των Τραγικών, Φρίντριχ Νίτσε, εκδόσεις «Μοντέρνοι Καιροί»

6. H Αυγή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, John Burnet, εκδόσεις «Αναγνωστίδη»

7. Προσωκρατική Φιλοσοφία, εκδόσεις Παπανικολή, Jean Brun

8. Βίοι Φιλοσόφων, Διογένης Λαέρτιος, εκδ. Πάπυρος

9. 9 Μουσες, Ηροδότου, εκδ. Ζαχαρόπουλου

10. www.el.wikipedia.org/wiki/θαλής

11. Θαλής ο Μιλήσιος στην Internet encyclopedia of philosophy

12. Η έννοια του Θεού στην Προσωκρατική Φιλοσοφία, Δημητρίου Μακρυγιάννη, εκδόσεις Γεωργιάδη.

(αυτό μαζί με άλλα κείμενα μου στο www.istorikathemata.blogspot.com)
--
Ι. Β. Δ.