οι Καλικάντζαροι επιστρέφουν στον Κάτω Κόσμο, σήμερα

Σ' ολόκληρη την Ελλάδα, από τα Χριστούγεννα έως την παραμονή των Φώτων, υπάρχει ο θρύλος των Καλικαντζάρων. Κατά τη λαϊκή φαντασία, είναι «μαυριδεροί με κόκκινα μάτια, με τρίχινα πόδια, χέρια σαν της μαϊμούς κι έχουν όλο το κορμί τους τριχωτό.
Μπαίνουν στα σπίτια και τρώνε τις τηγανίτες και τα γλυκά».
Από την παραμονή των Φώτων, στις  πέντε του Γενάρη, που γίνεται ο μικρός αγιασμός των παπάδων, φεύγουν οι καλικάντζαροι
Αλλά ο μεγάλος τους φόβος είναι τα Φώτα. Εκείνα τους αποδιώχνουν ολότελα.
Φεύγουν τότε λέγοντας:
Φεύγετε να φεύγουμε
κι έφτασε ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του
***************************

Σήμερα, σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, ολοκληρώνεται το δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου μέχρι 6 Ιανουαρίου) κατά το οποίο οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τα έγκατα της γης και κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Την περίοδο αυτή τα νερά είναι ''αβάφτιστα'' και έτσι τα εν λόγω δαιμόνια επωφελούνται για να αναστατώσουν τους ανθρώπους και να ανακατέψουν τα σπίτια τους.Οι καλικάντζαροι έρχονται την παραμονή των Χριστουγέννων, από «τον κάτω κόσμο».

Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα (μεγάλα μονοπάτια) όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.   
Εκτός του Δωδεκαήμερου τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης και πριονίζουν το δέντρο που κρατά τη γη (παραλλαγή του μυθικού Άτλαντα).Βγαίνουν δε στην επιφάνεια κοντά στο τέλος της εργασίας τους, από το φόβο μήπως τελικά η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει, όταν δε κατεβαίνουν βρίσκουν το δέντρο ακέραιο και ξαναρχίζουν το πριόνισμα.

Σύμφωνα με την ελληνική εκδοχή του καθολικού μύθου των κακών πνευμάτων, ο κόσμος μας συνδέεται με τον κάτω κόσμο μέσω ενός δέντρου. Τα κακά πνεύματα, ή οι  καλλικαντζάροι, εκτός του Δωδεκαήμερου (μια περίοδο που εκτείνεται από τις 25 Δεκεμβρίου έως τις 6 Ιανουαρίου) τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης και πριονίζουν το δέντρο
την παραμονή των Χριστουγέννων, έρχονται από «τον κάτω κόσμο» γιατί φοβούνται μήπως τελικά η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι καλλικαντζάροι ανέρχονται στον κόσμο μας επειδή ο Χριστός, που δεν βαπτίστηκε ακόμη, δεν μπορεί να προστατεύσει την ανθρωπότητα από το κακό. Όταν τα νοικοκυριά δεν είναι έτοιμα να προστατευθούν, τα κακά πνεύματα περιφέρονται ελεύθερα μέσα και έξω, φέρνοντας δυσφορία και απογοήτευση. Οι άνθρωποι τα κρατούν μακριά καίγοντας κούτσουρα, θυμίαμα, ακόμα και παλιά παπούτσια.

Λένε ότι, μια από τις μεθόδους για να κρατήσεις τους καλικάντζαρους μακριά, είναι να κρατήσεις ένα τζάκι πάντα αναμμένο.
το άναμμα της φωτιάς απαιτεί δύο κλαδιά, ένα από δέντρο με θηλυκό όνομα και ένα από δέντρο με αρσενικό όνομα. Και οι δύο κορμοί είναι διατεταγμένοι σε σχήμα σταυρού και μερικές φορές ο άνθρωπος του σπιτιού προφέρει έναν όρκο γάμου πριν ανάψει τη φωτιά. Μια φωτιά που συνεχίζει να καίει, κρατάει μακριά τα κακά καλικαντζαράκια.
Κατά διάφορες ελληνικές δοξασίες οι καλικάντζαροι ήταν άνθρωποι που μετατράπηκαν σε δαιμόνια,  καλικάντζαροι γίνονται αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο Δωδεκαήμερο (γιατί έχουν συλληφθεί την ίδια μέρα με το Χριστό)   εκτός και αν βαπτισθούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας δεν ανέγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα μωρά από τερατογεννέσεις, όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν και όσοι δεν έχουν ισχυρό Άγγελο για να τους προστατεύει από τον Σατανά