Αρθρο της Zaman: Η επιστροφή των Ρωμιών στην Κωνσταντινούπολη και οι Αλήθειες

Καθ. Δρ. Νικόλαος Ουζούνογλου
(απόφοιτος Πολυτεχνείου Κωνσταντινουπόλεως 1973 και Καθηγητής Πολυτεχνείου Αθηνών)

Το τουρκικό κείμενο εδώ

Την τελευταία περίοδο σε τουρκικές αλλά και σε ελληνικές εφημερίδες συναντώνται συχνά τίτλοι του είδους ‘οι Ρωμιοί της Κωνσταντινουπόλεως επιστρέφουν πίσω λόγω της οικονομικής κρίσης’. Αυτού του είδους οι ‘‘ειδήσεις’’ δεν διαφέρουν και πολύ από τις εσκεμμένες δηλώσεις πολιτικών της Τουρκίας, μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, που θέλοντας να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη για τον βίαιο ξεριζωμό και εκπατρισμό των Ρωμιών προσπαθούσαν να παρουσιάσουν ως αίτιο της φυγής αυτών τα οικονομικά προβλήματα που βίωνε η τότε Τουρκία.

Πρόκειται για ‘‘ειδήσεις’’ που εσκεμμένα η ασυναίσθητά προκαλούν την εντύπωση ότι οι Ρωμιοί της Κωνσταντινουπόλεως είναι μια καιροσκόπος πληθυσμιακή ομάδα που άγεται και φέρεται από στενά συμφεροντολογικούς υπολογισμούς και η οποία διακατέχεται από μια νοοτροπία που βλέπει ως πατρίδα της τον τόπο που κερδίζει οικονομικά. Είναι δε αξιοσημείωτο και χρήζει συζητήσεως το ότι κάτι τέτοιες ‘‘ειδήσεις’’ εμφανίζονται ιδίως σε έντυπα που στο παρελθόν είχαν συμβάλει καίρια στην προπαγάνδα στιγματισμού των Ρωμιών ως ‘εσωτερικού εχθρού’.

Μια ερώτηση που συχνά κάνουν στους Ρωμιούς, πολλοί σημερινοί νέοι της Τουρκίας, είναι ‘γιατί φύγατε;’ Σαφώς, την κάνουν επειδή δεν γνωρίζουν τα γεγονότα που έχουν διαδραματιστεί στο παρελθόν και έχουν ως εξής:

1. Η δια μυστικών κυβερνητικών αποφάσεων επιστράτευση σε κάτεργα όλου του μειονοτικού αντρικού πληθυσμού, ηλικιών μεταξύ 18-45, ως στρατιωτών-εργατών στην κατασκευή δρόμων και οχυρωματικών έργων σε πολύ σκληρές συνθήκες το 1941-42.

2. Ο οικονομικός αφανισμός των μειονοτικών δια της επιβολής ενός ειδικού βαρύτατου κεφαλικού φόρου γνωστού ως Βαρλίκ Βεργκισί 1942-44. Η με απόφαση του ηγέτη μονοκομματικού κράτους επιβολή των φόρων αυτών και η καταδίκη όσων αδυνατούσαν να καταθέσουν τα ποσά αυτά σε κάτεργα, στο Askale. Με συνοπτικές, μάλιστα, διαδικασίες και εντός ολίγων ημερών. Σε περίπτωση που ο ‘υπόχρεος’ δεν είχε να δώσει τα απαιτούμενα ποσά, τα υπάρχοντά του δημοπρατούνταν και αν το προκύπτων χρήμα δεν ήταν του ύψους του απαιτούμενου ποσού αποστέλλονταν, εν μέσω βαρυχειμωνιάς, στα κάτεργα αυτά. Ακόμη και αν συνέβαινε να ήταν εβδομήντα ετών.

3. Η οργάνωση του Πογκρόμ, την νύκτα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου του 1955 εναντίον των Ρωμιών και άλλων μειονοτικών, με την οργανωμένη κινητοποίηση εκατό χιλιάδων ατόμων σε μορφή ταγμάτων εργασίας , που είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική καταστροφή των τόπων λατρείας, κοιμητηρίων, σχολείων, μαγαζιών και σπιτιών της μειονότητας και ακόμη να δολοφονηθούν και να τραυματιστούν δεκάδες Ρωμιοί πολίτες της χώρας.

4. Η συγκρότηση το 1962, ειδικής επιτροπής για θέματα μειονοτικών και δημιουργία μηχανισμών προς ακύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των μελών της μειονότητας. Άρνηση των στοιχειωδών δικαιωμάτων της κοινότητας των Ρωμιών με προγραμματισμένο μποϋκοτάζ σε επιχειρήσεις τους και περιορισμούς στην λειτουργία των σχολίων τους. Και όλα αυτά με τον καθημερινό στιγματισμό τους ως ‘ξένων πρακτόρων’.

5. Η απέλαση 12.500 Ρωμιών της Κωνσταντινουπόλεως που είχαν εξαιρεθεί από την ανταλλαγή πληθυσμών και θεωρούνταν ‘ετμαπλί-εγκατεστημένοι’ με τις συμφωνίες της Λωζάννης και μπλοκάρισμα των περιουσιών τους δια νομικών ραδιουργιών και δημιουργία ατμόσφαιρας πανικού ως αποτέλεσμα των πρακτικών αυτών, το 1964.

6. Η κατάληψη τεσσάρων ιστορικών εκκλησιών στην συνοικία Γαλατά και των υπαγόμενων σε αυτά ακινήτων εκ μέρους μιας οικογένειας και η παρότρυνση των αρχών για την καταφανή αυτή αδικία.

7. Το 1974 η απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου της χώρας για τον σφετερισμό από το κράτος μεγάλης έκτασης ακινήτων των Ρωμαίϊκων ευαγών και κοινωφελών ιδρυμάτων με την δικαιολογία ότι οι μειονοτικοί είναι πολίτες της χώρας αλλά και ξένοι.

Και το σημαντικότερο: η αίσθηση του ότι ποτέ δεν επρόκειτο να βρει κάποιος το δίκιο του, εφ’όσον ήταν αναγεγραμμένη στην ταυτότητά του η ένδειξη ‘Ρωμιός Ορθόδοξος’. Μια αίσθηση που ρίζωσε στους Ρωμιούς την πεποίθηση ότι ήταν αδύνατη η περαιτέρω διαμονή στην χώρα υπ’αυτές τις συνθήκες.

Ο βίαιος αυτός ξεριζωμός του Ρωμαίϊκου πληθυσμού και οι συνθήκες καταπίεσης που βίωσε συνετέλεσαν στο να σχηματιστεί μέσα του ένα σύνδρομο ‘ριξίματος μαύρης πέτρας στο παρελθόν’. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό σύνδρομο όπου ο πάσχων προσπαθεί να ‘διαγράψει’ το παρελθόν του και εγκαταλείπεται στο να ζει ένα αδιάκοπο πένθος.

Μελετώντας τα αρχεία της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής των Αθηνών μπορεί κάποιος να κάνει κάποιες σχετικές διαπιστώσεις: μετά το 1964 το ποσοστό προβλημάτων στις ξεριζωμένες από την πατρίδα τους Ρωμιές γυναίκες άνω των σαράντα ετών αγγίζει το 40%. Η απέλαση και εκπατρισμός των Ρωμιών που είχαν αναγνωριστεί ως ‘εταμπλί’ βάσει της Συνθήκης της Λωζάννης και οι οποίοι έχασαν όλη την περιουσία τους ‘εν μια νυκτί’ είχε ως συνέπεια να υπάρξουν πάνω από πενήντα κρούσματα αυτοκτονιών. Την εκτίμηση ποιά αίσθηση προκαλούν στα θύματα του εν λόγω διωγμού οι ‘‘ειδήσεις’’ όπως αυτές που αναφέρθηκαν στην αρχή του κειμένου την αφήνω στους αξιότιμους αναγνώστες.

Τα ιστορικά τεκταινόμενα της μετά την Λωζάννη περιόδου και τα σχετιζόμενα με αυτήν προβλήματα που αντιμετώπισε η μειονότητα των Ρωμιών έχουν μελετηθεί λεπτομερώς, την τελευταία ιδίως δεκαετία, με βάση τις διεθνείς πηγές αλλά και με εργασίες Τούρκων μελετητών. Είναι πλέον διαπιστωμένο πως η σε βαθμό εξαφανισμού μείωση του Ρωμαίϊκου πληθυσμού της Πόλης οφείλεται στις διάφορες εξοντωτικές πολιτικές που έχουν εφαρμόσει οι εκάστοτε κυβερνήσεις του Τουρκικού κράτους.

Οι μελέτες που βασίζονται σε αξιόπιστα στοιχεία καταλήγουν όλες, από κοινού, στο συμπέρασμα του ότι τα μέτρα αυτά που λήφθηκαν εναντίον της μειονότητας αποτελούσαν σοβαρότατη καταπάτηση του συντάγματος της χώρας (1924-1960) αλλά και της Συνθήκης της Λωζάννης που αποτελεί τον θεμέλιο λίθου του σύγχρονου Τουρκικού κράτους. Είναι προφανές ότι η πολιτική που εφαρμόστηκε εναντίον των μειονοτήτων στην Τουρκία ήταν αναμφίβολα η παραβίαση και η καταπάτηση των διεθνώς αναγνωρισμένων συνθηκών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των αρχών των Ηνωμένων Εθνών –ιδρυτικό μέλος του οποίου υπήρξε η Τουρκία- και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που έχει υιοθετήσει η Τουρκία από το 1950.

Στην περίπτωση μιας επιφανειακής ‘ανάγνωσης’ των όσων διενεργήθηκαν εναντίον της μειονότητας των Ρωμιών τα γεγονότα αυτά θα μπορούσαν να συνδεθούν σαν συνέπειες των τότε σχέσεων της Τουρκίας με την Ελλάδα αλλά και με τον διεθνή περίγυρο. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι τα όσα εφαρμόστηκαν εναντίον των Ρωμιών δεν είχαν καμιά σχέση με τις σχέσεις αυτές. Απλά, ήταν εφαρμογή ενός προαποφασισμένου σχεδίου του οποίου η εφαρμογή χρονιζόταν με τις εκάστοτε συγκιρίες. Είναι γεγονός ότι πολλές από αυτές τις καταπιεστικές πρακτικές εφαρμόστηκαν σε περιόδους όπου οι Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις ήταν άριστες.

Ο εξαναγκασμός σε εκπατρισμό 15.000 Ρωμιών ετμαπλί έγινε το 1932 με την απαγόρευση δεκάδων επαγγελμάτων σε έλληνες υπηκόους όταν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν άριστες ενώ κατά την αποστολή σε κάτεργα των νέων των μειονοτήτων 1941-42 και η θέσπιση του κεφαλικού φόρου το 1942-44 δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα μεταξύ των δύο χωρών.

Τα τελευταία πέντε χρόνια ανώτατα κυβερνητικά στελέχη της Τουρκίας έχουν παραδεχτεί ότι εφαρμόστηκαν διωγμοί κατά των μειονοτήτων , χαρακτηρίζοντας τις πρακτικές αυτές ως ‘φασιστικές’ (βλ. την ομιλία του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον Μάιο του 2009, στην περιοχή Ντούζτζε και του υπουργού Εγκεμέν Μπαγίς στις 15 Δεκεμβρίου του 2010 στην εκδήλωση για το ‘Πρόγραμμα του Αιώνα’).

Η ουσία του θέματος σχετίζεται με την ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ του ΔΙΚΑΙΟΥ αλλά και με την ενίσχυση της Δημοκρατίας και της ειλικρινούς της εφαρμογής στην Τουρκία. Δεν υπάρχει κράτος στον κόσμο που να μπορεί να υποστηρίξει πως δεν έχει προβεί σε καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο παρελθόν. Το σημαντικό είναι να αποδεχτεί το Κράτος την πραγματικότητα και να κάνει ότι μπορεί για να επανορθώσει. Ο χρόνος δεν γυρνάει πίσω αλλά το να αποδοθούν τα δίκαια των παιδιών και απογόνων των θυμάτων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αιτήματα του παρόντος. Είναι ανάγκη να αποκατασταθούν, κατά το δυνατόν, οι συνθήκες εκείνες που επικρατούσαν πριν βιωθούν όλες αυτές οι καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Ρωμαίϊκης κοινότητας. Το σχέδιο επανόρθωσης θα’πρεπε να αρχίσει με την αναγνώριση όλων των δικαιωμάτων των Ρωμιών της Πολύς και της Ίμβρου -Τενέδου και την άρση όλων των εμποδίων που έχουν επιβληθεί εναντίον τους.

Η δημοσίευση της με ημερομηνία 14 Μαϊου 2010 εγκυκλίου του πρωθυπουργού Ρ. Τ. Ερντογάν αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Επίσης, είναι ανάγκη να επιλυθούν και τα προβλήματα των Ρωμιών που το 95% του πληθυσμού τους ζει εκτός Κωνσταντινουπόλεως και Τουρκίας, με σημαντικότερα αυτά της επιστροφής της υπηκοότητάς τους, της διευκόλυνσης εγγραφής στα σχολεία των παιδιών όσων θέλουν να επιστρέψουν και της εξασφάλισης δυνατοτήτων και εγγυήσεων σε ζητήματα εύρεσης εργασίας, μαζί με όλα όσα συνεπάγεται η επανόρθωση των ζημιών που υπέστησαν όταν εξαναγκάστηκαν να αποκοπούν από την Κωνσταντινούπολη.

Ένα από τα σημαντικότερα σημεία που πρέπει να προσεχτεί στην προετοιμασία του νέου συντάγματος της Τουρκίας είναι η ανάγκη της επούλωσης των αδικιών που έχουν λάβει χώρα ως αποτέλεσμα της καταστρατήγησης των νόμων του κράτους από τον ίδιο το κράτος. Η λήψη των κατάλληλων νομικών διευθετήσεων που θα παρέχουν εγγυήσεις προς αποφυγή παρόμοιων καταπατήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο μέλλον είναι ένα καίριας σημασίας βήμα για το καλό όλων των πολιτών της Τουρκίας.

πηγή