ΤΑ "ΣΤΗΛΙΤΙΚΑ"

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ο πολιτικός βίος της Ελλάδος μετά την ενθρόνιση του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄ το 1864, πολύ απείχε από το να χαρακτηρισθεί ομαλός. Καποια από τα αίτια αυτής της μόνιμης προβληματικής κατάστασης ήταν τα ασφυκτικά σύνορα, ή άθλια κατάσταση των οικονομικών του κράτους, ο υπερδανεισμός, η πολιτική και οικονομική εξάρτηση από τις Μεγάλες Δυνάμεις, η συνεχής ένταση στις σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, (με κυριότερη αιτία το "Κρητικό Ζήτημα") και τα οξυμμένα κομματικά πάθη, ήταν μερικά μόνο απο αυτά. Η πολιτική ρευστότητα αυξανόταν χάρις το ευμετάβολο των κομματικών συσχετισμων στο Κοινοβούλιο που είχε ως επίπτωση τον σχηματισμό πολλών θνησιγενών Κυβερνήσεων κατά την περίοδο αυτή. Οι εκλογές δεν έδιναν διέξοδο με σταθερές κυβερνήήσεις και ο Βασιλιάς Γεώργιος στην προσπάθεια του να εξασφαλίσει Κυβερνητική σταθερότητα συμμετέχει ενεργά στην πολιτική διαπάλη χωρίς, ομολογουμένως, ενθαρυντικά αποτελέσματα.

Με φόντο όλη αυτή την καταθλιπτική πολιτική ατμόσφαιρα, το 1873 επί πρωθυπουργίας Δεληγιώργη ξεσπάει το περίφημο Λαυρεωτικό ζήτημα (χρηματιστηριακό σκάνδαλο που αφορούσε την εκτίναξη της τιμής των μετοχών των Μεταλλείων Λαυρίου που επιτηδίως εκμεταλευτηκε ο Α. Συγγρός, πλούσιος ομογενής ("χρυσοκάνθαρος" κατά την ορολογία της εποχής)εκ Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο κυριολεκτικά κατέστρεψε οικονομικά χιλιάδες έλληνες μικροεπενδυτές, ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών απο την αντιπολίτευση και την κοινή γνώμη. Η κυβέρνηση Δεληγιώργη παραιτήθηκε υπο το βάρος του σκανδάλου, και ο Βασιλιάς στράφηκε στους ηγέτες της αντιπολίτευσης για τον σχηματισμό νέας Κυβέρνησης. Ο Θρασύβουλος Ζαίμης κατέθεσε την έντολή που έλαβε από τον Βασιλιά, ενώ ο έτερος ισχυρός πολιτικός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος που επειδή είχε μια πολυάριθμη ομάδα Βουλευτών υπό την επιρροή του(1), ισχυρές πιθανότητες σχηματισμού Κυβέρνησης διαφώνησε με τον Βασιλιά σε θέματα εξωτερικής πολιτικής (2) και αποποιήθηκε ομοίως τον σχηματισμό Κυβέρνησης.

Ο Βασιλιάς στράφηκε τότε στον Δημήτριο Βούλγαρη ο οποίος όμως διέθετε μόλις 12 βουλευτές. Αυτός δέχθηκε να σχηματίσει Κυβέρνηση και εκμεταλευόμενος το βασιλικό προνόμιο περί διάλυσης της βουλής, αφού αρχικά ψήφισε με την ανοχή της αντιπολίτευσης κάποιες "δήθεν" δαπάνες για τους πολιτικούς φίλους του, αιφνιδίως παραιτήθηκε προκυρίσσοντας εκλογές για τις 23 Ιουνίου του 1874. Ο Βούλγαρης (3) διεξήγαγε τις εκλογές αυτές μέσα σε ένα όργιο βίας και νοθείας, όπως διαβεβαιώνει ο Τύπος της εποχής, με ομάδες ροπαλοφόρων μπράβων να "διαφωτίζουν" τους ψηφοφόρους στην Αθήνα, και τον στρατό να κατατρομοκρατεί πολίτες στην Ζάκυνθο και στο Μεσολλόγγι.

Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν επομένως αναμενόμενο. Ο Βούλγαρης κέρδισε τις εκλογές αλλά παρά τις μεθοδευσεις και την βία που χρησιμοποίησε, δεν εξασφάλισε την πολυπόθητη απόλυτη πλειοψηφία των εδρών (82 σε σύνολο 190) και έτσι δεν μπορούσε να κυβερνήσει αυτοδύναμα. Τα υπόλοιπα κόμματα καταποντίστηκαν με τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη (πρώην Πρωθυπουργό) και τον Τρικούπη (δυναμικό ανερχόμενο νέο πολιτικό την εποχή εκείνη) να αποτυγχάνουν να εκλεγούν ακόμη και απλοί βουλευτές στην κοινή γεννετειρα τους το Μεσολόγγι.

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΒΟΥΛΗΣ

Η έναρξη των εργασιών εκείνης της Βουλής το Φθινόπωρο του 1874, που είχε προέλθει με τον άκρως αμφιλεγόμενο τρόπο που περιγράψαμε, ήταν επεισοδιακή εως κωμικοτραγική. Το άρθρο 56 του Συντάγματος προέβλεπε τότε την παρουσία τουλάχιστον των μισών βουλευτών (δηλ 95) για την ύπαρξη απαρτίας (φανταστείτε να ίσχυε ακόμη ο κανονισμός αυτός...). ώστε η συνεδρίαση να είναι έγκυρη. Ο πρόεδρος του σώματος Ζάρκος συγκάλεσε συνεδρίαση στις 30 Νοεμβρίου το απόγευμα. Εντελώς...τυχαία οι περισσότεροι βουλευτές της αντιπολίτευσης δεν ειδοποιήθηκαν εγκαίρως από τους κλητήρες της Βουλής(4) με αποτέλεσμα στην αίθουσα να βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά οι Βουλγαρικοί βουλευτές που εντελώς τυχαία είχαν όλοι ειδοποιηθει....εγκαίρως. Οι περισσότεροι αντιπολιτευόμενοι βουλευτές ανήξεροι βρίσκονταν είτε σε κοινωνικές επισκέψεις (ήταν του Αγίου Ανδρέα), είτε στο Ναύπλιο (η πόλη γιόρταζε την επέτειο απελευθέρωσης της). Ο πρόεδρος της Βουλής που άνηκε στην παράταξη του Βούλγαρη, διαπίστωσε απαρτία καταγράφοντας ως παρόντες αποχωρούντες αντιπολιτευόμενους βουλευτές που, σίγουροι οτι δεν υπήρχε απαρτία, αποχωρούσαν. Παριστάμενοι αντιπολιτευόμενοι (Ρούκης, Ζώχιος, Μίλησης κτλ) αντέδρασαν καταγγέλοντας την έλλειψη απαρτίας αλλά ο Ζαρκος επινόησε την δικαιολογία οτι οι αποχωρήσαντες δεν είχαν ζητήσει επίσημα την άδεια του να αποχωρήσουν, άρα ήταν παρόντες. Ο παρόντας Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Αρχηγός Κόμματος ("Κουμουνδουρικό") και μια από τις σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες της Χώρας τότε, διαμαρτυρήθηκε επίσης με πείσμα και επιμονή καταθέτοντας συνεχείς ενστάσεις, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.


Ετσι με αυτόν τον στρεβλό και αντισυνταγματικό τρόπο ψηφίστηκε ο προϋπολογισμός του 1875 και άλλα σημαντικά φορολογικά νομοσχέδια με ρουσφετολογικό περιεχόμενο, απαραίτητα για την πολιτική ενίσχυση του Βούλγαρη. Στις 2 Δεκεμβρίου ήταν προγραμματισμένη η νέα συνεδρίαση του Σώματος. Η κυβέρνηση για να "ενισχύσει" την ασφάλεια του κοινοβουλίου(5) "έζωσε" εκτάκτως τους γύρω χώρους με μονάδες στρατού και χωροφυλακής (που να σημειωθεί οτι είχαν εκδηλωθεί υπέρ του Βούλγαρη και τον αυταρχικών μεθόδων του). Η ψυχολογική βία εις βάρος των αντιπολιτευόμενων ήταν ασφυκτική. Η προσέλευση των βουλευτών γινόταν μέσα σε πολεμική ατμόσφαιρα και είχε χαρακτήρα πολεμικής σύρραξης. Στις επίμονες ενστάσεις των αντιπολιτευόμενων για την μη εγκυρότητα της προηγούμενης συνεδρίασης το προεδρείο αρνήθηκε να δώσει σημασία. Το αποτέλεσμα ήταν να αποχωρήσει σύμπασα η αντιπολιτευση ενημερώνοντας σχετικά με τον πιο επίσημο τρόπο το προεδρειο ωστε να μην υπάρχει απαρτία και έτσι ο πρόεδρος να μην μπορεί να επικαλεστεί τις αστείες δικαιολογίες της προηγούμενης συνεδρίασης..

Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΚΤΡΟΠΗ

Μεσα στην αίθουσα μετά την αποχώρηση όλων των κομμάτων της Αντιπολίτευσης, υπήρχαν πλέον μόνο 84 βουλευτές. Ο πρόεδρος Ιωάννης Ζάρκος (6) όμως δεν έχασε το κουράγιο του, αλλά συνέχισε την συνεδρίαση μόνο με του Βουλγαρικούς βουλευτές παραβιάζοντας κατάφωρα και χωρίς προσχήματα, το Σύνταγμα. Η βουλή διέκοψε βολικά τις "εργασίες" της επι τρίμηνο και ο Δημήτριος Βούλγαρης κυβέρνησε απρόσκοπτα για όλο αυτό το διάστημα. Το σύνολο του Τύπου της Εποχής ξεσηκώθηκε επιτιθέμενος με βαρύτατους χαρακτηρισμούς κατά των "Βουλγαρικών", αλλά και του ίδιου του Βασιλιά που έμοιαζε να ανέχεται και να υποθάλπτει την Συνταγματική εκτροπή. Ομάδα 58 βουλευτών της αντιπολίτευσης έστειλε υπόμνημα διαμαρτυρίας στον Βασιλιά παρουσιάζοντας με τα πλέον μελανά χρώματα το κοινοβουλευτικό πραξικόπημα που είχε συντελεσθεί.

Η κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε στην τρίτη συνεδρίαση του σώματος στις 19 Μαρτίου 1875. Τότε δράση ανέλαβε ο νέος πρόεδρος του σώματος Ρεβελιώτης που ενώ στην αίθουσα υπήρχαν 92 βουλευτές (σε σύνολο 190) διαπίστωσε απαρτία κατέφυγε με χαρακτηριστικά ελληνική εφευρετικότητα σε απίστευτες αλχημίες. Σύμφωνα με το σκεπτικό του, επειδή ακόμη δεν είχαν ορκιστεί 23 βουλευτές (αυτοί είχαν αναδειχθεί με συμπληρωματικές εκλογές) ο συνολικός αριθμός των βουλευτών ήταν 167!!! Αμέσως αποχώρησαν οι 10 βουλευτές της αντιπολίτευσης που αρχικά είχαν παραστεί και στην αίθουσα έμειναν οι γνωστοί 82 Βουλγαρικοί. Ορκίστηκαν άλλοι έντεκα "Βουλγαρικοί" που αναδείχθηκαν απο τις συμπληρωματικές εκλογές, αλλά πάλι ανέκυπτε πρόβλημα για την εγκυρότητα της ορκωμοσίας αφου αυτή έλαβε χώρα μετα την απομάκρυνση των 10 βουλευτών της αντιπολίτευσης, άρα το σώμα δεν είχε απαρτία ακόμα και με συνολικό αριθμό 167!!!

Το πρόβλημα αυτό όμως διευθετήθηκε όπως και τα προηγούμενα. Οι Βουλγαρικοί "έπεισαν" εύκολα τους στενογράφους της βουλής να πλαστογραφήσουν τα πρακτικά και να καταγραφεί οτι η ορκωμοσία έγινε πριν την αποχώρηση των βουλευτών της Αντιπολίτευσης άρα ήταν έγκυρη!!! Την επόμενη ημέρα η βουλή συνεδρίασε εκ νέου, επιβεβαιώνοντας την θέληση των Βουλγαρικών να επιβάλλουν την θέληση τους ακόμα και χωρίς άλλα γελοία προσχήματα. Χωρίς απαρτία για άλλη μια φορά, το σώμα ψηφισε νέους δασμολογικούς συντελεστές και μια σειρά φορολογικών νομοσχεδίων με συνοπτικές διαδικασίες.

Η κατάφωρη συνταγματική εκτροπή της κοινοβουλευτικής ομάδας του Βούλγαρη, ο αυταρχισμός του και η γελοιοποίηση των Θεσμών, εξόργισε την κοινή γνώμη των Αθηνών. Πύρινα άρθρα στον τύπο (στην Αθήνα κυκλοφορούσαν τότε πάνω απο 20 εφημερίδες) κατηγορούσαν ανοιχτά τον Βούλγαρη αλλα και τον ίδιο τον Βασιλιά ως σφετεριστές του Συντάγματος, ενώ καποιες εφημερίδες καλούσαν ανοιχτά τον λαό σε στάση. Οι Βουλγαρικοί βουλευτές γίνονταν αντικείμενο σφυριγμάτων, χλευής και ύβρεων από τους απλούς πολίτες σε κάθε δημόσια εμφανισή τους. Καποιοι μάλιστα τους έφτυναν δημοσίως. Σε εστιατόριο αρνήθηκαν να εξυπηρετήσουν τον πρόεδρο βουλής Ρεβελιώτη, ενώ ορισμενοι άλλοι Βουλγαρικοί βουλευτές από την Επαρχία αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα δωμάτια που νοίκιαζαν στα ξενοδοχεία της Αθήνας, όταν οι ξενοδόχοι τους είπαν ότι ήθελαν να τα νοικιάσουν σε άλλους πελάτες.

Πολλές εφημερίδες της Εποχής κυκλοφορούσαν με πρωτοσέλιδο όλα τα ονόματα των βουλευτων που έλαβαν μέρος στην γελοιοποίηση του κοινοβουλίου και των θεσμών, σε αυτή την "εσχάτη προδοσία", αποκαλώντας τους "στηλίτες". Η ονομασία αυτή προερχόταν απο την σηνήθεια των Αρχαίων Ελλήνων να χαράσσουν τα ονόματα των προδοτών της πατρίδας σε μαρμάρινες αναθηματικές στήλες και αυτές να τοποθετούνται σε εμφανή σημεία στην πόλη, ώστε το όνειδος της προδοσίας τους να είναι αιώνιο. Το σύνολο των πολιτικών γεγονότων που περιγράφτηκαν ονομάστηκαν "στηλιτικά", ακριβώς απο τα δημοσιεύματα αυτά.

Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Οι έντονες αντιδράσεις της κοινής γνώμης και οι φανερές πολιτικές ακρότητες του Βούλγαρη προβλημάτισαν τον έλληνα άνακτα. Να σημειωθεί οτι απο πουθενά δεν συμπεραίνεται οτι ο Βούλγαρης είχε έρθει σε συννενόηση με τον Βασιλιά για τις μεθοδευσεις αυτές και την συνταγματική εκτροπή που είχε διαπράξει. Σε όλη αυτή την κατάσταση προστέθηκε η πληροφορία που διέρρευσε, οτι δυο κορυφαίοι υπουργοι της κυβέρνησης Βούλγαρη είχαν δωροκηθεί ώστε να ευνοήσουν τις υποψηφιότητες συγκεκριμένων ιερομένων για τις μητροπόλεις της Αργολίδος και της Μεσσηνίας. Τα σκάνδαλα διαφθοράς, που περιλάμβαναν και την ανώτατη θρησκευτική ιεραρχία της Χώρας έμειναν στην Ιστορία με το όνομα "Σιμωνιακά" (7). Η αναξιοπιστία της κυβέρνησης είχε πλεόν εδραιωθεί στην συνείδηση της κοινής γνώμης, ενώ οι αντιδράσεις και οι ταραχές έδειχναν οτι η ανατροπή της ήταν θέμα χρόνου.

Μετά από δισταγμούς και συνεννοήσεις με τον Ανδρέα Κουντουριώτη, πρέσβη της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, ο Βασιλιάς ουσιαστικά εξανάγκασε τον Βούλγαρη σε παραίτηση στις 24 Απριλίου 1975, καλώντας στην πρωθυπουργία τον ανερχόμενο νέο πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη συγγραφέα του περίφημου άρθρου "τις πταίει" που με την έκδοση του λίγες μέρες μετά τις εκλογές του 1874 (8) είχε κάνει αίσθηση στην κοινή γνώμη, και είχε βρει πολλούς υποστηρικτές. Οι δισταγμοί του στέμματος ήταν δικαιολογημένοι γιατί ουσιαστικά η κλήση του Τρικούπη στην πρωθυπουργία ακόμα και αν είχε υπηρεσιακό χαρακτήρα ήταν άλλη μια παραβίαση του Συντάγματος, αφού ο Τρικούπης δεν ήταν καν εκλεγμένος βουλευτής τότε. Πάντως η ενέργεια αυτή ικανοποίησε το κοινό αίσθημα τερματίζοντας μια περίοδο μεγάλων πολιτικών αναταραχών και ουσιαστικά εγκαινίασε μια νέα περίοδο πολιτικής σταθερότητας για την χώρα στηριζόμενη σε ένα ισχυρό κοινοβουλευτικό σύστημα δικοματισμού...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1)Τα κόμματα τότε δεν ήταν αυστηρώς περιχαρακωμένα όπως σήμερα, αλλά υπήρχαν πολλές αποχωρήσεις και προσχωρήσεις βουλευτών ανάλογα με τις πολιτικές εξελίξεις και τα ανταλλάγματα που παρέχονταν για την μεταπήδηση τους.

(2)Συγκεκριμένα ο Κουμουνδούρος επιθυμούσε μια Συμμαχία με την Σερβία, με την οποία είχε έρθει σε άκρως απόρρητες διαπραγματεύσεις. Ο Βασιλιάς Γεώργιος δεν πίστευε ότι υπήρχε έδαφος συννενοήσεως και υποβάθμισε τις επαφές.

(3) Ο Υδραίος πολιτικός Δ. Βούλγαρης (ο επονομαζόμενος και "τζουμπές" λόγω των Οθωμανικών ενδυματολογικών επιλογών του), είχε δώσει τα διαπιστευτήρια του και στο παρελθόν για τις βίαιες προθέσεις του. Είχε πρωταγωνιστήσει στην εξέγερση κατά του Όθωνα, ενώ είχε σπρώξει την Ελλάδα στην Αναρχία και στον Εμφύλιο πόλεμο κατά τα "Ιουνιανά", όταν στασίασε με τους οπαδούς του και δοκίμασε να πάρει την εξουσία με την βία.

(4) Κάποιοι δεν ειδοποιήθηκαν καθόλου...

(5) Στο σκεπτικό της ενέργειας δεν περιγράφεται από ποιούς κινδύνευε το κοινοβούλιο...

(6) Βουλευτής Καλαμών, με πολυετή κοινοβουλευτική θητεία, διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής το 1856 και το 1874. Επτά βουλευτικές θητείες είχε στο ενεργητικό του ο Ιωάννης Ζάρκος, στο χρονικό διάστημα από το 1844 έως και το 1874. Είχε όμως και δύο θητείες στο αξίωμα του Προέδρου της Βουλής. Ελάχιστα στοιχεία έχουν διασωθεί για το πρόσωπό του. Γεννήθηκε το 1810 και υπηρέτησε στο ελεύθερο Κράτος ως νομάρχης και ως γενικός γραμματέας των υπουργείων Δικαιοσύνης και Οικονομικών. Εξελέγη στη Βουλή για πρώτη φορά το 1847. Για πρώτη φορά αναδείχθηκε στο αξίωμα του Προέδρου της Βουλής στις 28 Ιουνίου 1856 με 70 ψήφους επί 76 ψηφισάντων. Βρέθηκαν και 6 λευκά ψηφοδέλτια. Για δεύτερη φορά εξελέγη Πρόεδρος Βουλής ο Ιωάννης Ζάρκος στις 14 Νοεμβρίου 1874. Τότε επί 142 ψηφισάντων έλαβε 95 θετικές ψήφους. Οι υπόλοιποι 47 βουλευτές, έριξαν λευκά ψηφοδέλτια.

(7) Εκείνη την περίοδο είχαν μείνει κενές τρεις μητροπόλεις: της Μεσσηνίας λόγω της εκλογής του Προκοπίου του Α΄ στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, της Κεφαλληνίας και των Πατρών. Ο τότε Υπουργός των Εκκλησιαστικών Ιωάννης Βαλασόπουλος μαζί με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και γαμπρό του Δ. Βούλγαρη Βασίλειο Νικολόπουλο δωροδοκήθηκαν από τέσσερις υποψηφίους μητροπολίτες με υψηλά χρηματικά ποσά και άλλα δώρα (μετοχές, κοσμήματα), προκειμένου να πιέσουν την Ιερά Σύνοδο να τους εκλέξει στις χηρεύουσες μητροπόλεις. Το σκάνδαλο ήρθε στο φως πολύ γρήγορα, η συναλλαγή έγινε ευρύτερα γνωστή και ξέσπασε σκάνδαλο, παρά τα διαδικαστικά εμπόδια έθεταν συνεχώς οι κατηγορούμενοι.
Η υπόθεση έλαβε μεγάλες διαστάσεις και συγκλόνισε την κοινή γνώμη, ενώ έγινε αφορμή για σκωπτικά σχόλια κατά της Εκκλησίας και για να κατηγορηθεί ο Αρχιεπίσκοπος εξαιτίας της στάσης του. Ο Εμμανουήλ Ροΐδης φέρεται να έγραψε: «Αν ουδέν άλλο προκύψει όφελος εκ της ανακρίσεως περί των επισκοπικών, η νεοελληνική γλώσσα θέλει τουλάχιστον πλουτισθή διά νέας λέξεως· εις τον μητροπολίτην δηλαδή θέλει προστεθεί και ο μιτροπωλητής».

(8) Στο άρθρο αυτό ο Τρικούπης καυτήριαζε την συνήθεια του Βασιλιά να διορίζει κυβερνήσεις που δεν είχαν την "δεδηλωμένη" της βουλής. Με ένα δευτερο λιγότερο διάσημο άρθρο του ("Παρελθόν και ενεστώς") όξυνε περαιτέρω την αντιπαράθεση με τις Βασιλικές επιλογές. Τα άρθρα αυτά, επειδή στρεφόταν ανοιχτά κατά του Βασιλιά, έγιναν αφορμή αρχικά να συλληφθεί ο Τρικούπης για προσβολή του Ανώτατου άρχοντα. Απελευθερώθηκε όμως λίγες μέρες μετά από Βασιλική διαταγή.

ΠΗΓΕΣ

1. Πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδος, Γ. Ασπρέας, εκδόσεις "χρήσιμα βιβλία"

2. Πολιτική ιστορία της Ελλάδος - Φαυλοκρατία, Ν. Αντωνακέας, εκδόσεις "ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ"

3. Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, Gunnar Hering, εκδόσεις Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης

4. Ιστορία του Σύγχρονου Ελληνισμού, Ε. Κυριακίδου, εκδόσεις "Γρηγοριάδη"

5 Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Τάσος Βουρνάς, εκδόσεις Τολίδη

6. Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική Ιστορία, Π. Πετρίδης, εκδόσεις "Γκοβόστη"

7. Ιστορία των Ελλήνων, συλλογικό έργο, εκδόσεις "δομή"

8. http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=114&artId=100179&dt=12/12/1999

9. http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11956&subid=2&tag=8967&pubid=133196

10. http://www.easypedia.gr για "Σιμωνιακά"

Ι. Β. Δ.

Πηγή:Θέματα Ελληνικής Ιστορίας