Ελληνίδες που έφτασαν στα... άστρα

Επτά ελληνίδες επιστήμονες μιλούν για τη διαδρομή τους και συμβουλεύουν τους νέους που αρχίζουν τη ζωή τους κοιτάζοντας... ψηλά

Με τον ερχομό του 2012 η ελληνική αστρονομική κοινότητα είχε την ικανοποίηση να δει δύο διακεκριμένες συναδέλφους να βραβεύονται από την Αμερικανική Αστρονομική Εταιρεία (American Astronomical Society, AAS).  Η Χρύσα Κουβελιώτου, που ασχολείται με Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών, πήρε το βραβείο Ντάνι Χάινεμαν (Dannie Heineman), το οποίο συναπονέμεται από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Φυσικής (American Institute of Physics, AIP) και την AAS. Η Λία Αθανασούλα, που ασχολείται με Γαλαξιακή Δυναμική, πήρε το βραβείο Μπράουερ (Brouwer), το οποίο απονέμεται από τον Τομέα Δυναμικής Αστρονομίας της AAS. Υπάρχουν όμως και πολλές άλλες ελληνίδες αστρονόμοι που διαπρέπουν στο εξωτερικό.

Με την ευκαιρία των βραβεύσεων και της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, που γιορτάζεται στις 8 Μαρτίου, επτά ελληνίδες αστρονόμοι της Διασποράς μιλούν στο ΒΗΜΑScience για τη ζωή τους, την επιστήμη τους και τα όνειρά τους και δίνουν τη γνώμη τους σε όσους σκέπτονται να ακολουθήσουν μεταπτυχιακή καριέρα. Πέρα από τη Χρύσα Κουβελιώτου, που εργάζεται στο κέντρο Μάρσαλ της NASA, και τη Λία Αθανασούλα, που εργάζεται στο Αστεροσκοπείο της Μασσαλίας, οι υπόλοιπες πέντε είναι οι: Αθηνά Κουστένη (Πλανητολογία, Αστεροσκοπείο Meudon, Παρίσι), Βίκυ Καλογερά (Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Northwestern, ΗΠΑ), Δήμητρα Ρηγοπούλου (Αστρονομία Υπερύθρου, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης), Ευανθία Χατζημηνάογλου (Ενεργοί Γαλαξιακοί Πυρήνες, Ευρωπαϊκό Αστεροσκοπείο του Νότου, ESO) και Βάσω Παυλίδου (Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών, Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας Max Planck, Βόννη). Και οι πέντε έχουν δεχθεί πολλές τιμητικές διακρίσεις, ιδίως οι δύο πρώτες που είναι και επιστημονικά ωριμότερες. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τέσσερις από τις επτά έχουν τίτλους σπουδών από το ΑΠΘ: οι τρεις (Καλογερά, Χατζημηνάογλου, Παυλίδου) πτυχίο Φυσικής και η τέταρτη (Αθανασούλα) διδακτορικό δίπλωμα. Αλλά ας αφήσουμε τις ίδιες να μιλήσουν για τις σπουδές τους, την έρευνά τους και τη ζωή τους.

ΧΡΥΣΑ ΚΟΥΒΕΛΙΩΤΟΥ
«Με τραβούσε η πρόσκληση του απρόσιτου αγνώστου»

Οταν ήμουν μικρή, περνούσα πολλά καλοκαιρινά βράδια με τους φίλους μου στην αμμουδιά, κοιτάζοντας τα αστέρια. Η πρόκληση του απρόσιτου αγνώστου με τραβούσε σαν μαγνήτης και με ώθησε από τότε να χαράξω την πορεία της καριέρας μου. Οταν πήρα το πτυχίο Φυσικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ρώτησα τον καθηγητή μου πώς και πού θα μπορούσα να σπουδάσω Αστρονομία. Μου απάντησε: «Δεν σου συνιστώ καθόλου αυτή την επιλογή. Δεν υπάρχει μέλλον σε αυτή την επιστήμη». Ομως εγώ αγνόησα τη συμβουλή του. Οταν είπα στον πατέρα μου ότι ήθελα να φύγω από την Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές, εκείνος μου απάντησε: «Θα προτιμούσα να κάνεις οικογένεια εδώ, αλλά δεν θα σε εμποδίσω». Μετά το διδακτορικό μου εργάστηκα για ένα διάστημα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά όταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, έκανα το μεγάλο βήμα και βρέθηκα στις ΗΠΑ. Πάντοτε ήθελα να παρατηρώ το Σύμπαν, να βιώνω την απρόσμενη χαρά της ανακάλυψης νέων φαινομένων και να λύνω μυστήρια για να κατανοώ τον κόσμο. Κάθε φορά που μαθαίνω κάτι καινούργιο αντιλαμβάνομαι πόσο λίγα γνωρίζω, πόσες ζωές χρειάζομαι για να βρω τις απαντήσεις και πόσες μελλοντικές γενιές θα έχουν τις ίδιες ανησυχίες και θα ακολουθήσουν παρόμοια πορεία.

Η συμβουλή μου στους επίδοξους νέους επιστήμονες είναι: αποφασίστε εσείς για την τύχη σας. Οι καθηγητές σας θα σας οδηγήσουν στο σταυροδρόμι, αλλά εσείς θα αποφασίσετε πότε θα το διαβείτε και προς ποια κατεύθυνση. Αλλά να έχετε πάντα στο μυαλό σας αυτό: όσα εμπόδια και αν βρεθούν στον δρόμο σας, ακολουθήστε τα όνειρά σας και θα σας πάνε στα αστέρια.

ΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΑ
«Είναι απαραίτητο  να φύγει κανείς  στο εξωτερικό»

Πήρα το Διδακτορικό μου από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, την εποχή που ήμουν υπότροφος στον Δημόκριτο. Εκείνο τον καιρό είχαν επιστρέψει αρκετοί Ελληνες με Διδακτορικό από το εξωτερικό και μας έδωσαν μερικά μαθήματα που με βοήθησαν αφάνταστα. Εφυγα για το εξωτερικό λίγο μετά το Διδακτορικό μου, μου άρεσε η Γαλλία και έμεινα εδώ. Νομίζω ότι είναι απαραίτητο να φύγει κάθε νέος επιστήμονας στο εξωτερικό. Τώρα αν αυτό θα είναι για μόνιμη εγκατάσταση (όπως συνέβη με εμένα) ή προσωρινή, εξαρτάται από πολλά πράγματα, τον χαρακτήρα του καθενός, τις συνθήκες, το περιβάλλον, την οικογένεια κ.λπ. Είναι μια πολύ προσωπική απόφαση και είναι δύσκολο να δώσει κανείς μια συμβουλή. Επιστημονικά είναι πολύ καλύτερα στο εξωτερικό, όχι μόνο επειδή υπάρχουν πολύ περισσότερα χρήματα για όργανα, για ταξίδια συνεργασίας και για συνέδρια, αλλά και επειδή υπάρχουν πολύ περισσότερες ευκαιρίες και πολύ καλύτερη οργάνωση.

Στην αρχή δεν ήταν σίγουρο ότι θα έμενα μόνιμα στη Γαλλία. Πήγαινα για να δω πώς θα μου φαινόταν η δουλειά εκεί. Μόνο έπειτα από ένα - δυο χρόνια αποφάσισα ότι θα έμενα οριστικά. Ο πατέρας μου μέχρι τέλους πίστευε ότι η Αστρονομία είναι μια παροδική ιστορία και ότι θα συνερχόμουν σύντομα και θα έπιανα μια πιο «λογική» δουλειά. Η μητέρα μου είχε πολύ γρήγορα καταλάβει ότι η Αστρονομία ήταν κάτι πολύ πιο βαθύ για μένα. Ετσι τελικά ευχαριστήθηκε όταν της ανήγγειλα από το τηλέφωνο ότι η θέση που είχα μπορούσε να γίνει μόνιμη και σκεφτόμουν να μείνω εδώ. Οταν το ξανασυζητήσαμε αργότερα, μου είπαν και οι δύο ότι έπρεπε να κάνω αυτό που ήθελα και που θα με έκανε πιο ευτυχισμένη. Το ξέρω ότι τους έλειψα πολύ, αλλά δεν μου το είπαν ποτέ, το κατάλαβα μόνο από όσα έμαθα κατά καιρούς από άλλους.

ΕΥΑΝΘΙΑ ΧΑΤΖΗΜΗΝΑΟΓΛΟΥ
«Οι νυχτερινές παρατηρήσεις μου φαίνονται ακόμη μαγικές»

Ημουν 6 χρόνων όταν αποφάσισα πως «όταν μεγαλώσω θα γίνω αστρονόμος».  Τελικά σπούδασα Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ενώ παράλληλα αγόρασα και ένα μικρό τηλεσκόπιο και παρατηρούσα από το μπαλκόνι πλανήτες, νεφελώματα και διπλούς αστέρες τις ξάστερες νύχτες, με πιστή συντροφιά τις γάτες μου. Πήρα διδακτορικό στη Γαλλία και η εύρεση της πρώτης μεταδιδακτορικής μου δουλειάς ήταν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισα. Η αμφιβολία για το αν έκανα τη σωστή επιλογή, όταν τελικά παρουσιάστηκαν δύο ευκαιρίες, με κυνηγάει ακόμη. Οσο πιο βαθιά μπαίνω στον επαγγελματικό χώρο της Αστροφυσικής, τόσο απομακρύνομαι από το παιδικό μου όνειρο αλλά και από την ερασιτεχνική αστρονομία. Περνάω τον περισσότερο καιρό μπροστά στον υπολογιστή μου, οι νυχτερινές παρατηρήσεις όμως μου φαίνονται ακόμη μαγικές και προσπαθώ να πηγαίνω στο τηλεσκόπιο όποτε μου δίνεται η ευκαιρία.

Η Αστρονομία μού προσέφερε μια συναρπαστική ζωή, τη δυνατότητα να δουλέψω σε μερικά από τα μεγαλύτερα εργαστήρια Αστροφυσικής του κόσμου, να επισκεφθώ μέρη που αλλιώς και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχα δει ποτέ, όπως τις κορυφές τον Ανδεων, και να ζήσω στα υπέροχα Κανάρια Νησιά. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν και υπάρχουν δυσκολίες: η Αστρονομία διέπεται από έντονο ανταγωνισμό, έχει μια πολύ απότομη πυραμιδική δομή και τελικά λίγες μόνιμες θέσεις εργασίας παγκοσμίως. Kαι για να πραγματοποιήσει κανείς το όνειρό του χρειάζεται να επενδύσει πολύ περισσότερο από ατέλειωτες ώρες μελέτης και εργασίας: χρειάζεται να αφιερώσει τη ζωή του.

ΑΘΗΝΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
«Μελετώ ουράνια  αντικείμενα που μπορούμε να επισκεφθούμε»

Αρχισα να ενδιαφέρομαι για την Αστρονομία από την εποχή που ήμουν 15 χρόνων, τότε που διάβαζα βιβλία των Καρλ Σέιγκαν και Ισαάκ Ασίμοφ. Επίσης μου άρεσε να παρακολουθώ στην τηλεόραση τόσο τη σειρά Κόσμος (Cosmos) του Σέιγκαν όσο και τη σειρά Θεμέλια (Founda-tions) του Ασίμοφ. Αποφοίτησα από ένα γαλλικό σχολείο της Αθήνας και αυτό μου επέτρεψε να εγγραφώ απευθείας στο Πανεπιστήμιο Παρίσι 7 (Πέτρος και Μαρία Κιουρί), όπου σπούδασα Αστροφυσική και Διαστημική Φυσική. Πήρα επίσης πτυχίο Αγγλικής Φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Παρίσι 3 (Σορβόννη), για το οποίο επέμενε ο πατέρας μου, ως ένα «δίχτυ ασφαλείας», για την περίπτωση που δεν θα μπορούσα να βρω δουλειά στην Αστρονομία! Προς το τέλος των πανεπιστημιακών σπουδών μου συνάντησα έναν γάλλο πλανητολόγο του Αστεροσκοπείου του Παρισιού, ο οποίος εργαζόταν σε δεδομένα της αποστολής Βόγιατζερ (Voyager). Με βάση αυτό το υλικό μελέτησα την ατμόσφαιρα του Τιτάνα, δορυφόρου του Κρόνου, και πήρα Διδακτορικό Δίπλωμα στην Αστροφυσική και τη Διαστημική Τεχνολογία.

Πάντα ενδιαφερόμουν να ασχοληθώ με ένα ερευνητικό πεδίο όπου θα μπορούσα να ελέγξω θεωρίες ή μοντέλα σχετικά με ουράνια αντικείμενα, τα οποία θα μπορούσαμε να επισκεφθούμε με διαστημόπλοια. Για αυτό προτιμούσα πάντα να ασχολούμαι με την Πλανητολογία και όχι με άστρα ή απομακρυσμένους γαλαξίες. Αξίζει να σημειώσω ότι όλη η επιστημονική μου εξέλιξη αναπτύχθηκε στο ίδιο εργαστήριο του Αστεροσκοπείου της Μεντόν στο Παρίσι, κάτι που δεν είναι συνηθισμένο στη σημερινή εποχή.

ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Είναι σπουδαίο  να ακολουθείς  ως επάγγελμα ένα όνειρο»

Από νεαρή ηλικία ήθελα να ασχοληθώ με τις επιστήμες και να μελετήσω τον μακρόκοσμο γύρω μου. Το 1983 έτυχε να παρακολουθήσω την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου για την εξερεύνηση του Διαστήματος στο υπέρυθρο φως, του IRAS (InfraRed Astronomical Satellite). Ο δορυφόρος ήταν το αποτέλεσμα μιας διεθνούς συνεργασίας μεταξύ επιστημόνων από την Αγγλία, την Ολλανδία και την Αμερική. Ισως δεν ήταν τυχαίο ότι η πτυχιακή εργασία μου στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων βασίστηκε σε δεδομένα του δορυφόρου IRAS, και από τότε αποφάσισα πως η κατεύθυνση που ήθελα να ακολουθήσω ήταν η Αστρονομία του υπερύθρου. Ετσι ακολούθησα μεταπτυχιακές σπουδές στο Queen Mary College (University of London), την έδρα της αγγλικής ομάδας του IRAS, και έκτοτε εργάστηκα με δεδομένα από όλους τους δορυφόρους παρατήρησης στο υπέρυθρο.

Η έρευνα στην Αστροφυσική είναι αρκετά ενδιαφέρουσα αλλά και ανταγωνιστική, με μέτριες προοπτικές αγοράς εργασίας. Χρειάζεται σκληρή δουλειά για να φτάσεις στην κορυφή και να κρατηθείς εκεί. Αλλά πόσα είναι, αλήθεια, τα επαγγέλματα όπου έρχεσαι το πρωί στο γραφείο, ανοίγεις την οθόνη του υπολογιστή και βρίσκεσαι δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από τη Γη, προσπαθώντας να εξηγήσεις γιατί ο κόσμος, οι γαλαξίες, τα αστέρια είναι έτσι όπως τα βλέπουμε σήμερα; Για μένα η Αστροφυσική συνεχίζει να ασκεί πάντα την ίδια γοητεία: ο ουρανός τη νύχτα από τη Χιλή είναι μαγευτικός και αισθάνομαι δέος κοιτάζοντάς τον. Το να μπορεί κανείς να ακολουθήσει ως επάγγελμα ένα όνειρο είναι σημαντικό, αλλά το να εμπνέει κανείς νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με την Αστρονομία δίνει ικανοποίηση και αναγνώριση.

ΒΙΚΥ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
«Ο φόβος και το τρακ  είναι μέρος του παιχνιδιού»

Αποφάσισα να ακολουθήσω μεταπτυχιακές σπουδές στις ΗΠΑ για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, επειδή τα διδακτορικά των ΗΠΑ έχουν σημαντική αναγνώριση από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και δεύτερον, επειδή εκεί υπήρχε οικονομική στήριξη επαρκής για μια αξιοπρεπή διαβίωση. Εκείνη την εποχή η δυνατότητα αυτή δεν υπήρχε στην Ευρώπη και φοβάμαι ότι δεν υπάρχει ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα. Είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με την έρευνα ακόμη ως προπτυχιακή φοιτήτρια, χάρη στον τότε καθηγητή μου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Με τη βοήθειά του παρακολούθησα διεθνή συνέδρια και, χάρη σε μια υποτροφία Εράσμους, εργάστηκα κοντά σε μια πολύ καλή ερευνητική ομάδα στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ.

Σε όσους παίρνουν τώρα το πτυχίο τους και σκέπτονται να συνεχίσουν για μεταπτυχιακές σπουδές συνιστώ σκληρή δουλειά, επιμονή και αγάπη για ό,τι κάνουν. Αν τα έχετε όλα αυτά, είστε τυχεροί και θα πάτε καλά. Να είστε δυναμικοί, επειδή κανείς δεν πρόκειται να φροντίσει για την καριέρα σας περισσότερο από τον εαυτό σας. Να έχετε τα μάτια σας ανοιχτά για ευκαιρίες και όταν συναντήσετε μία αρπάξτε τη, μη διστάζετε. Στην αρχή ίσως τα βρείτε μπαστούνια αλλά, αν επιμείνετε, σίγουρα θα φτάσετε στον στόχο σας.

Τέλος, να θυμάστε ότι οι αμφιβολίες για τον εαυτό σας, ο φόβος και το «τρακ» είναι μέρος του παιχνιδιού. Ολοι μας περάσαμε από αυτά τα στάδια. Μην αφήσετε αυτές τις φυσικές αντιδράσεις να σας καταβάλλουν. Αντίθετα, χρησιμοποιήστε τις σαν κίνητρο για να καταφέρετε περισσότερα από όσα νομίζετε ότι μπορείτε.

ΒΑΣΩ ΠΑΥΛΙΔΟΥ
«Υπάρχουν εξαιρετικές ερευνητικές ευκαιρίες και στη χώρα μας»

Την απόφαση για σπουδές στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα στην Αμερική, την πήρα γιατί έψαχνα για ένα πανεπιστήμιο όχι μόνο με καλή φήμη στην έρευνα, αλλά και με οργανωμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, που θα μου έδινε τόσο τον χρόνο όσο και την ευκαιρία να παρακολουθήσω μεταπτυχιακά μαθήματα με μεγάλο εύρος θεμάτων. Σήμερα ωστόσο τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά, και αντίστοιχες ευκαιρίες οργανωμένων μεταπτυχιακών σπουδών με πολλά μαθήματα υπάρχουν και στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, οπότε δεν είναι προφανές ότι αν έπρεπε να αποφασίσω σήμερα θα έπαιρνα την ίδια απόφαση. Η μεγαλύτερη δυσκολία που συνάντησα ήταν η ανάγκη, εξαιτίας της μακροχρόνιας απουσίας μου από την Ελλάδα (13 χρόνια), να διαχειριστώ δυσάρεστες και δύσκολες οικογενειακές καταστάσεις είτε από απόσταση, είτε με συχνά υπερατλαντικά ταξίδια. Πάντως σίγουρα δεν είχα τη δυνατότητα να προσφέρω στην οικογένειά μου όσο θα ήθελα. Δεν έχω μετανιώσει για καμία από τις επαγγελματικές μου επιλογές, αλλά η απόσταση έρχεται με τίμημα, και μερικές φορές το τίμημα είναι βαρύ.

Σε όσους παίρνουν τώρα το πτυχίο τους συνιστώ να αψηφήσουν κάθε δυσκολία, εφόσον αγαπούν αυτό που κάνουν, εφόσον έχουν πάθος για το αντικείμενό τους. Να μη φοβηθούν να ταξιδέψουν: η εργασία σε πολλά ερευνητικά κέντρα ήταν για μένα πολύτιμη εμπειρία και συνεισέφερε πολύ στη διεύρυνση των ερευνητικών μου γνώσεων και οριζόντων. Ταυτόχρονα, να κρατούν πάντοτε την Ελλάδα μέσα στις ερευνητικές τους προοπτικές, καθώς υπάρχουν εξαιρετικές ερευνητικές ευκαιρίες και στη χώρα μας, ως μέλους του γενικότερου ευρωπαϊκού ερευνητικού χώρου.

Χάρης Βάρβογλης
hellasontheweb