O ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΔΙΑΣΩΖΕΙ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ

Γραφει ο Στεφανος Σκαρμίντζος

Ο Ελληνο-Καρχηδονιακός ανταγωνισμός

Κατά την αρχαιότητα, η Σικελία αποτέλεσε πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ Καρχηδονίων και Σικελιωτών Ελλήνων. Η μεγάλη νήσος, πλούσια και κοντά στις βορειοαφρικανικές ακτές, αποτελούσε στόχο των Καρχηδονίων, αλλά οι επιδιώξεις τους προσέκρουαν στην έντονη και πολυπληθή Ελληνική παρουσία. Από τον 8^ο αιώνα η Ελληνική εγκατάσταση είχε γίνει  ιδιαίτερα ισχυρή. Η τότε εύφορη γη της νήσου ευνόησε την ανάπτυξη ισχυρών πόλεων που όμως ανταγωνίζονται αμείλικτα η μία την άλλη. Το 509 π. Χ η Καρχηδονιακή διπλωματία κατάφερε όπως αναφέρθηκε να θέσει στο περιθώριο του Έλληνες της Δύσης και να ασκήσει ισχυρή διπλωματική και στρατιωτική πίεση κατά των αποίκων. Κύριο αντικείμενο εκμετάλλευσης υπήρχαν οι εσωτερικές πολιτικό κοινωνικές έριδες των αποικιών.

Ο Γέλων και ο αδελφός του Θήρων κυρίαρχοι της Γέλας και του Ακράγανταεκτίμησαν ορθά την καρχηδονιακή απειλή και εξουδετέρωσαν όλα τα φιλο-καρχηδονιακά στοιχεία που ζούσαν ανάμεσα στους Έλληνες αποίκους ανατρέποντας τις κυβερνήσεις των αποικιών που είχαν δεσμούς με την Καρχηδόνα. Το 480 π. Χ. συνέτριψαν τις καρχηδονιακές φιλοδοξίες στη μάχη της Ιμέρας. Οι ηγετικές  τάξεις πίστευαν ότι η ασφάλεια των Ελλήνων αποίκων θα εξασφαλίζονταν με την δημιουργία ενός «κοινού των Σικελιωτών». Οι μέθοδοι όμως που επέλεξαν να το προωθήσουν ήταν στην καλύτερη περίπτωση ατυχείς. Το μόνο θετικό υπήρξε η ενίσχυση τωνΣυρακουσών που έμελλαν να γίνου το προπύργιο των Ελλήνων κατά των Καρχηδονίων. Μόνο η αδίστακτη ενεργητικότητα του Διονυσίου Α, των Συρακουσών έσωσε την κατάσταση κατά την διάρκεια της δεύτερης καρχηδονιακής επιθέσεως που δοκίμασε σοβαρά τη ελληνική ισχύ στη Σικελία. Όσο οι ’Ελληνες εκυβερνώντο από ισχυρές προσωπικότητες, όπως ο Γέλων και ο Διονύσιος  ο Πρεσβύτερος, οι Καρχηδόνιοι περιορίζονταν στο βορειοδυτικό άκρο της Σικελίας, όπου ήταν συγκεντρωμένες οι φοινικικές αποικίες.

Σύχρονή αναπράστση σύγκρουσης Καρχηδόνιου με Έλληνα. Ευγενική παραχώριση του συλλόγου ιστορικών μελετών “ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ“

Στα μέσα όμως του 4ου αιώνα π. Χ., οι νίκες της Ιμέρας και οι επιτυχίες του Διονυσίου ήταν μακρινό. Οι τυραννίδες αντιμετώπιζαν του οπαδούς της Ελληνικής ενότητας με καχυποψία και εχθρότητα. Οι οπαδοί της Πανελληνίου ιδέας στη Σικελία θεωρούνταν από τους συγχρόνους τους τουλάχιστον γραφικοί αν όχι τίποτα χειρότερο. Οι υπερφίαλοι δημαγωγοί που εμφανίστηκαν μετά την αποτυχία της σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων έφεραν την πολιτική αστάθεια και τους εμφυλίους πολέμους. Αυτό οδήγησε ξανά στην εμφάνιση τυράννων, με αποτέλεσμα συνεχείς συγκρούσεις να μαίνονται είτε μεταξύ των πόλεων είτε μεταξύ αντιθέτων πολιτικών παρατάξεων στο εσωτερικό των πόλεων. Ληστεία και πειρατεία ερήμωναν τη ύπαιθρο και τις ακτές καθώς ομάδες μισθοφόρων που είχαν έρθει αρχικά κατόπιν πρόσκλησης κάποιου τυράννου ή δημαγωγού, εκμεταλλευόμενοι την αστάθεια της περιοχής, δρούσαν ανεξάρτητα προς ίδιον όφελος.

Οι Καρχηδόνιοι, εκμεταλλευόμενοι τις συνθήκες αυτές, προσπάθησαν ακόμα μια φορά να επιβληθούν στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της νήσου, συνάπτοντας ευκαιριακές συμμαχίες με τοπικούς τυράννους  Κατάφεραν να ρημάξουν τον Σελινούντα, τον Ακράγαντα και την Ιμέρα, υποχρεώνοντας τις μικρότερε πολίχνες να υποταχθούν. Μετά από αυτά η υποταγή όλης της Σικελίας έδειχνε εφικτή. Ο στόλος τους ρήμαζε τις ακτές και ο τύραννος των Λεοντίνων Ικέτης θα εξάλειφε για λογαριασμό τους το αγκάθι των Συρακουσών προφασιζόμενος ότι θα τις απελευθέρωνε από τον Διονύσιο Β΄.

Συρακούσιοι εξόριστοι ζήτησαν από την Κόρινθο που εθεωρείτο μητρόπολις των Συρακουσών βοήθεια  για την ανατροπή της καταστάσεως. Οι Κορίνθιοι ανταποκρίθηκαν στο αίτημα τους και αποφάσισαν να στείλουν στη Σικελία μισθοφορική δύναμη με αρχηγό τον Τιμολέοντα

Τιμολέων

Ο Τιμολέων ήταν Κορίνθιος στρατηγός και πολιτικός που έζησε τον 4ο αιώνα π. Χ. Ήταν γιος του Τιμόδημου και της Δαμαρίστης που κατάγονταν και οι δύο από αριστοκρατικά  γένη της Κορίνθου. Έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και σεβασμού από τους συμπολίτες του, λόγω του χαρακτήρα του. Ήταν ψύχραιμος, γενναίος και προσηνής. Σε πολλά σημεία,σύμφωνα με τον Πλούταρχο θύμιζε τον Θηβαίο Επαμεινώνδα. Ο αδελφός του. Τιμοφάνης, όχι μόνο υπηρετούσε στο ιππικό αλλά έγινε και επικεφαλής του μία περίοδο. Αυτό μαρτυρά ότι η οικογένεια του ανήκε στη τάξη των ιππέων.

Σύχρονή αναπράστση ασπιδας Κορίνθιου οπλίτη. Ευγενική παραχώριση του συλλόγου ιστορικών μελετών “ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ“

Κατά τη διάρκεια του Συμμαχικού Πολέμου καθώς οι Κορίνθιοι μάχονταν κατά τωνΚλεωνέων. το άλογο του Τιμοφάνη σκοτώθηκε και αυτός βρέθηκε στο έδαφος κοντά στον εχθρό. Ο Τιμολέων  που επέλεξε να πολεμήσει ως οπλίτης έσωσε τον αδερφό του σκεπάζοντας τον με τη ασπίδα του και ριψοκινδυνεύοντας να πληγεί ο ίδιος. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο τα αδέλφια ήτα εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες  Ο Τιμολέων πίστευε απόλυτα στην τήρηση των νόμων και τη διαφύλαξη του πολιτεύματος της πόλης, άλλα ο αδελφός του  είχε διαφορετικές αντιλήψεις. Το 365 π. Χ ο Τιμοφάνης κατέλαβε την εξουσία στην Κόρινθο χάρη στους μισθοφόρους του και κυβέρνησε τυραννικά. Αγνόησε κάθε προσπάθεια του αδερφού του να τον νουθετήσει. κι έτσι ο Τιμολέων έλαβε μέρος σε συνωμοσία, που είχε ως αποτέλεσμα τον φόνο του τυράννου. Η Κόρινθος απαλλάχθηκε από την τυραννία αλλά η μητέρα του τον καταριόταν ως αδελφοκτόνο και ο χαμερπής όχλος τον λοιδορούσε λέγοντας ότι σκότωσε τον αδελφό του για να κυβερνήσει αυτός. Έτσι ο Τιμολέων ιδιώτευσε στην κορινθιακή ύπαιθρο υπό το βάρος των τύψεων. Αποκομμένος από την οικογένειά του και σε βαθιά κατάθλιψη περίμενε μόνο το θάνατο σαν λύτρωση.

Πέρασαν είκοσι χρόνια έως την μέρα που οι Συρακούσιοι εξόριστοι κατέφυγαν στην Κόρινθο και  ζήτησαν την βοήθεια της μητρόπολης τους για την εκδίωξη του τυράννου Διονυσίου Β’ από τις Συρακούσες και την αντιμετώπιση των Καρχηδονίων. Ο Κορίνθιος άρχων Τελεκλίδας πρότεινε τον Τιμολέοντα  για επικαεφαλης της αποστολής, λέγοντας του ότι, αν δεχόταν θα αποδείκνυε ότι δεν είχε φονεύσει τον αδελφό του από ιδιοτέλεια. Εκείνος αποδέχτηκε πρόθυμα την ευκαιρία που του δινόταν να ξεφύγει από τους δαίμονες του. Η επιχείρηση έμοιαζε άλλωστε με αποστολή αυτοκτονίας, αφού ο Τιμολέων διέθετε μια μικρή δύναμη δέκα τριήρεων και 700 μισθοφόρων. Παρόλα αυτά απέπλευσε για τη Σικελία την άνοιξη του 344 π. Χ , επικεφαλής της απόπειρας των Κορινθίων να βοηθήσουν τους εκεί Έλληνες να απαλλαγούν από τους τυράννους και τους Καρχηδόνιους. Ο Πλούταρχος όμως, αναφέρει ότι θεϊκά σημάδια προέβλεπαν επιτυχία για τον Κορίνθιο στρατηγό. Το γεγονός ήταν ότι αυτά σημάδια ανέβασαν το ηθικό της μικρής δύναμης που ήλπιζε σε θεϊκή βοήθεια.

Ο Τιμολέων, με ενδιάμεσο σταθμό το Ρήγιο της Κάτω Ιταλίας αποβιβάστηκε στο Ταυρομένιο της Σικελίας. ξεγελώντας τον Καρχηδονιακό στόλο. Ο ηγέτης της πόλης, Ανδρόμαχος, το οποίο ο Πλούταρχος χαρακτηρίζει δίκαιο άνθρωπο, τάχθηκε στο πλευρό του Τιμολέοντα παραχωρώντας την πόλη του ως ορμητήριο για τις επιχειρήσεις του τελευταίου. Στις Συρακούσες, η διαμάχη μεταξύ του Διονυσίου και του Ικέτα, τυράννου των Λεοντίνων είχε βυθίσει την πόλη στο χάος με τους μισθοφόρους και των δύο να βιαιοπραγούν ασύδοτοι. Η έλευση όμως του Τιμολέοντα  ανέτρεψε άρδην την κατάσταση. Η προσωπικότητα του Κορίνθιου στρατηγού ενέπνευσε εμπιστοσύνη και οι απελπισμένοι Έλληνες συσπειρώθηκαν γύρω του.

Σύχρονη αναπάσταση αρχαίων Ελλήνων μαχητών. Ευγενική παραχώριση του συλλόγου ιστορικών μελετών “ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ“

Ο στρατός  του Τιμολέοντα αιφνιδιάζοντας τον υπέρτερο εχθρό του κατέλαβε το Άδρανο στα μετόπισθεν του Ικέτα, εξαναγκάζοντας αυτόν και τους Καρχηδόνιους υποστηρικτές του σε υποχώρηση. Χρησιμοποιώντας τόλμη και ευφυή στρατηγική εξουδετέρωσε την αριθμητική υπεροχή του Ικέτη και του Καρχηδόνιους συμμάχου του Μάγωνα. Μέσα σε έναν χρόνο και με ελάχιστες δυνάμεις ελευθέρωσε τις Συρακούσες τόσο από την τυραννία του Διονυσίου Β’ όσο και από την επιβουλή του Ικέτα, τυράννου των Λεοντίνων και συμμάχου των Καρχηδονίων. Ο Διονύσιος Β παρέδωσε την ακρόπολη της Ορτυγίας με αντάλλαγμα τη μετάβασή του στην Κόρινθο όπου τελικά έζησε σαν κοινός θνητός.

Ο Τιμολέων κατάφερε να συνασπίσει όσες Ελληνικές πόλεις είχαν απομείνει και χρησιμοποίησε τους μισθοφόρους του για  να μεταφέρει τον πόλεμο στα εδάφη της Καρχηδονιακής Σικελίας. Επίσης γλίτωσε από μια απόπειρα δολοφονίας που είχε οργανώσει ο Ικέτας. Με τη χαρισματική του προσωπικότητα ο Κορίνθιος στρατηγός κατάφερε να αποκαταστήσει την τάξη στις Συρακούσες και τις άλλες αναρχούμενες Ελληνικές αποικίες ώστε ακόμα και οι Ελληνες μισθοφόροι των Καρχηδονίων αυτομόλησαν σε αυτόν. Πρώτα έλαβε μέτρα κατά των τυράννων και των δημαγωγών για να στερήσει τους Καρχηδόνιους από πιθανούς συμμάχους. Κατόπιν φρόντισε, ώστε με εύρυθμο τρόπο, να αυξηθεί ο πληθυσμός, καλώντας πίσω τους εξόριστους και φέρνοντας αποίκους από την μητροπολιτική Ελλάδα. Η Σικελία αποτέλεσε για άλλη μια φορά καταφύγιο και ευκαιρία νέας ζωής για τους εξαθλιωμένους πρόσφυγες που είχαν δημιουργήσει οι συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι. Οι Συρακούσες απέκτησαν νέο πολιτικό καταστατικό με τη βοήθεια Κορινθίων νομοθετών.

Ο Τιμολέων χρησιμοποίησε το οπλοστάσιο του Διονυσίου Β’ για να αναδιοργανώσει το στρατό των Ελλήνων αποίκων και γέμισε το ταμείο της πόλης πουλώντας τα χάλκινα αγάλματα των Συρακουσίων τυράννων. Το 339 π. Χ οι Καρχηδόνιοι εξαπέλυσαν μια γιγαντιαία επίθεση για να προλάβουν του Ελληνες πριν ανακάμψουν. Οι πράκτορες τους διέδιδαν τις πιο τρομερές φήμες για το μέγεθος των δυνάμεων τους. Το ηθικό των αποίκων κατέρρεε αλλά ο Τιμολέων απτόητος βγήκε να αντιμετωπίσει τον εχθρό σε ανοιχτό πεδίο. Παρά την λιποταξία χιλίων μισθοφόρων κατάφερε να ανεβάσει το ηθικό των ανδρών του εκμεταλλευόμενος τις προλήψεις τους και να επιφέρει συντριπτικό πλήγμα στους Καρχηδόνιους κοντά τον ποταμό Κρίμισσο. Έστειλε πολλά λάφυρα πίσω στην Κόρινθο για να θυμίζει σε όλους πως ενώ οι Ελληνες αλληλοσκοτώνονταν οι Σικελιώτες Ελληνες έστηναν τρόπαια «κατά βαρβάρων». Ήταν ένας έμμεσος τρόπος να προπαγανδίσει το Πανελλήνιο Ιδεώδες αλλά και μια αγωνιώδης κραυγή να σταματήσει η εμφύλια διαμάχη καθώς και η αιμορραγία του Ελληνισμού. Ο Γοργίας έδειχνε να δικαιώνεται στο πρόσωπο του Κορίνθιου στρατηγού.

Κορινθιακό Νόμισμα, που απεικονίζει τον Τιμολέοντα. Πηγή: http://www.korinthos.gr

Αφού εξασφάλισε τη θέση του στη Σικελία, εισέβαλε στην Καλαβρία για να εξουδετερώσει οριστικά το σύμμαχο των Καρχηδονίων Ικέτα. Τελικά κατάφερε να σκοτώσει αυτόν και το γιο του. Το μόνο που του ψέγει ο Πλούταρχος είναι ότι επέτρεψε το φόνο των οικογενειών των τυράννων από τους όχλους των απελευθερωμένων .πόλεων. Μετά την εξουδετέρωση των τυράννων της Μεσσήνης και της Κατάνης σύναψε ειρήνη με τους Καρχηδόνιους η οποία ήταν επωφελής για τους Ελληνες. Σε λίγα χρόνια είχε καταφέρει να αναζωογονήσει τον φθίνοντα Σικελιωτικό Ελληνισμό και μάλιστα επανίδρυσε τη Γέλα και τον Ακράγαντα που είχαν καταστραφεί από του Καρχηδόνιους

Σιγά σιγά αποτραβήχτηκε από τα κοινά εξαιτίας μιας ασθένειας των οφθαλμών την οποία υπέμενε με θαυμαστή αξιοπρέπεια. Παρόλα αυτά οι Συρακούσιοι και ξένοι δεν έπαυσαν να τον επισκέπτονται και να τον φέρνουν σε φορείο στις σημαντικές συνελεύσεις τους. Όταν κάποτε τον κατηγόρησαν άδικα είπε ότι ήταν ευτυχής που εξαιτίας του οι Συρακούσιοι είχαν πλέον την ελευθερία να εκφράζουν τη γνώμη τους  Με τη συμπεριφορά του κέρδισε την εκτίμηση και τον σεβασμό των κατοίκων της Σικελίας (Ελλήνων και «βαρβάρων») που εξέφραζαν τα θετικά συναισθήματά τους προς τον Τιμολέοντα ακόμα και μετά τον θάνατό του. Δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ο Σωτήρας του Σικελιώτικου Ελληνισμού.

Πηγές – Βιβλιογραφία

Πλούταρχος «Δίων» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920

Πλούταρχος «Τιμολέων» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920

Διόδωρος Σικελός Ιστορίαι 16, 65-90 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920

The Story Of Sicily (1892) Author: Edward A. Freeman G.P. Putnam s Sons 1892

Νίκου Κ. Κυριαζή, Τιμολέων ο Τυραννομάχος, περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ 200, Φεβρουάριος 1985

 koryvantes