Η Συρία ετοιμάζεται να διχοτομηθεί

By KATIE PAUL

Ένα κυριακάτικο απόγευμα, πρόσφατα, το συριακό λιμάνι Ταρτούς βούιζε στη ζέστη του καλοκαιριού. Εκθέσεις αυτοκινήτων παρουσίαζαν σειρές νέων οχημάτων. Αγορές γεμάτες ρούχα, έπιπλα και οικιακά μικροπράγματα σφύζουν από πελάτες. Σύννεφα καπνού ναργιλέ αναδύονται από κοσμικά εστιατόρια στην αμμώδη μεσογειακή παραλία. Σκάφη λικνίζονται αδιάφορα στο λιμάνι.

Αυτό το μεσανατολικό λιμάνι, όμως, βρίσκεται μόλις 60 μίλια δυτικά από την πόλη Χομς, την διαλυμένη από τις μάχες πόλη που αποτελεί το κέντρο βάρους στον εμφύλιο πόλεμο που κατέστρεψε τη Συρία, σκοτώνοντας περισσότερους από 16.000 ανθρώπους και εκτοπίζοντας άλλες 250.000. Η Ταρτούς, όμως, έχει γίνει καταφύγιο για την αλεβίτικη σιιτική μειονότητα της χώρας. «Ως ένας αλεβίτης (Alawi, Αλάουι), δεν ενδιαφέρομαι πραγματικά για τον Μπασάρ αλ Ασαντ», λέει ο 30χρονος Majed, αναφερόμενος στον πρόεδρο της Συρίας, ο οποίος είναι επίσης αλεβίτης. «Το μόνο πράγμα που με απασχολεί είναι η ασφάλεια».

Οκτώ μήνες νωρίτερα, αφού έχει χάσει τη δουλειά του και φοβούμενος για την ασφάλειά του, ο Majed δραπέτευσε από την Χομς. (Όπως και άλλοι που μου μίλησαν για αυτό το άρθρο, ο Majed επέλεξε να κρατήσει το επίθετό του μυστικό για λόγους ασφαλείας). Στην Ταρτούς έχει βρει δουλειά ως πωλητής στον τομέα των τηλεπικοινωνιών. «Ο καθένας σκέφτεται ότι υπερασπιζόμαστε το καθεστώς και τις αρχές, αλλά η αντιπολίτευση δεν μας έδωσε άλλη επιλογή παρά να καταφύγουμε στην ακτή», λέει. «Εδώ είναι σαν να μην είμαι καν στη Μέση Ανατολή, αισθάνομαι τόσο ασφαλής».

Παρόμοια συναισθήματα είναι εύκολο να βρει κανείς στην Ταρτούς. Ο Fayez, ένας 35χρονος ιδιοκτήτης επιχείρησης εισαγωγών-εξαγωγών, εγκατέλειψε επίσης τη Χομς πέρυσι αφότου αγωνιστές της αντιπολίτευσης που επιχειρούν υπό τη σημαία του Ελεύθερου Συριακού Στρατού απήγαγαν τα ξαδέρφια του και έγραψαν «Βγες έξω» στην πόρτα του σπιτιού του. «Επαναστάτες…», τους περιγράφει ο Φαγιέζ σαρκαστικά, κουνώντας τα δάχτυλά του πικρά στον αέρα. «Η Ταρτούς είναι το νέο σπίτι μου. Δεν σκοπεύω καν να φύγω», λέει. «Στο τέλος, ο Μπασάρ αλ-Άσαντ θα φύγει και τα παιδιά μας θα μείνουν και οφείλουμε να υπερασπιστούμε το μέλλον τους εδώ».

Δεκαοκτώ μήνες συγκρούσεων έχουν σκληρύνει την σεκταριστική βούληση των δύο ανδρών. Κατά την άποψή τους, οι αλεβίτες δέχονται επίθεση από μια σουνιτική πλειοψηφία, η οποία χρησιμοποιεί την θρησκευτική της ταυτότητα ως οργανωτική δύναμη για την κινητοποίηση των παραστρατιωτικών ομάδων που λειτουργούν κάτω από την ομπρέλα του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Η παράκτια περιοχή του Σαχέλ είναι το μόνο ασφαλές καταφύγιο, και αυτή η έκταση - που περιλαμβάνει τις πόλεις λιμάνια Λατάκεια, Μπανίγιας, Γιαμπλέχ και Ταρτούς και τα βουνά που την χωρίζουν από τις υπόλοιπες πεδιάδες της Συρίας - πρέπει να προστατευθεί απέναντι στους επεκτατικούς σουνίτες με κάθε κόστος.

Μακριά από την Shabiha, την εκδικητική πολιτοφυλακή του Άσαντ που είναι διαβόητη για την καθεστωτική καταστολή εναντίον της εξέγερσης, αυτοί οι άνθρωποι στην Σαχέλ δεν είναι ούτε φανατικοί ούτε ένοπλοι. Αλλά αποτελούν μια δημογραφική δύναμη δημιουργώντας μια ακόμα ντε φάκτο διαίρεση της χώρας. Καθώς οι μάχες λαμβάνουν χώρα κατά μήκος της κεντρικής αρτηρίας της Συρίας που διατρέχει τη χώρα προς βορρά, από την Χομς προς την Ιντλίμπ, οι αλεβίτες όλο και περισσότερο εγκαθίστανται στην περιοχή Σαχέλ, κοιτάζοντας να προστατευθούν από το χάος που πιστεύουν ότι θα έρθει καθώς η λαβή του Άσαντ στη χώρα αποδυναμώνεται.

Σε αρκετές συζητήσεις, οι αλεβίτες είπαν ότι χιλιάδες οικογένειες έχουν μεταφερθεί στην ακτή. Άλλοι μίλησαν για φίλους και μέλη της οικογένειάς τους που δεν έχουν ακόμη μετεγκατασταθεί, αλλά έχουν αγοράσει σπίτια εδώ, εν αναμονή μιας αλλαγής. Παρά το γεγονός ότι ο πραγματικός αριθμός είναι αδύνατον να προσδιοριστεί, επισκέψεις στη Δαμασκό, τη Χομς και την Ταρτούς υποδεικνύουν ότι αυτοί οι αριθμοί είναι εύλογοι. Επίσημα στοιχεία- από τις υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών που δραστηριοποιούνται στο εσωτερικό της Συρίας, για παράδειγμα - είναι ανύπαρκτα.

Αυτή η μετακίνηση θα μπορούσε να είναι ένας προάγγελος της εδαφικής περιχαράκωσης των θρησκευτικών διαιρέσεων της Συρίας. «Σε αυτό το σημείο, το καθεστώς δεν βλέπει τον εαυτό του ως ένα μικρό κράτος μέσα στην Συρία», λέει ένας Αλάουι ακαδημαϊκός που ζει στη Δαμασκό αλλά και στην Λατάκεια. «Θέλει όλη την Συρία και θα παραμείνει έτσι μέχρι την τελευταία δυνατή στιγμή». Οι κουβέντες των αλεβιτών για επιστροφή προς την ακτή είναι απατηλές, λέει, είναι προϊόν ενός «παιχνιδιού» του καθεστώτος να υπερβάλει τις απειλές για να ενσταλάξει φόβο στις μειονότητες. Ωστόσο, προσθέτει, «ακριβώς όπως το παιχνίδι με τα όπλα, το σεκταριστικό παιχνίδι είναι επικίνδυνο. Οι άνθρωποι ακούνε ρητορείες όπως, “Θέλουμε να εξολοθρεύσουμε τους αλεβίτες. Θέλουμε να πεθάνουν”. Ποτέ δεν ξέρεις αν θα περάσεις το σημείο όπου δεν μπορείς να το σταματήσεις, θα χάσεις τον έλεγχο».

Αυτός ο φόβος έχει τις ρίζες του στην ιστορική περιθωριοποίηση αυτής της κοινότητας. Στο πέρασμα των αιώνων υπό τον ζυγό των Μαμελούκων και των Οθωμανών, οι αλεβίτες, ένα ετερόδοξο παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ, περιορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό στα βουνά ανατολικά της Λατάκειας. Εκτός από μικροσκοπικές μειονότητες στα χωριά γύρω από την Χομς και την Χαμά, εμφανίζονταν από τα «άγρια βουνά» τους μόνο περιστασιακά για να εργαστούν ως ταπεινοί εργάτες. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι υπεύθυνες γαλλικές αρχές κωδικοποίησαν το 1920 αυτές τις παρορμήσεις απομονωτισμού, δημιουργώντας μια περιοχή όπου κυριαρχούσαν οι αλεβίτες, η οποία εκτείνεται από τη Λατάκεια ως το Ταρτούς. Αν και οι ηγέτες Αλάουι πανηγύρισαν αρχικά για την περιοχή τους ως το προπύργιο ενάντια στην κυριαρχία των σουνιτών στο εσωτερικό, ακόμα και η γαλλική προστασία δεν μπορούσε να κάνει το κράτος τους βιώσιμο. Οι αλεβίτες αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού, αλλά οι αστικές σουνιτικές και χριστιανικές κοινότητες υπολειπόταν μόνο κατά ένα τρίτο, κατείχαν πολύ μεγαλύτερο πλούτο και παιδεία και ήταν έντονα υπέρ της ένωσης με τη Δαμασκό. Μέχρι το 1937, το πείραμα είχε αποτύχει. Το κράτος τους ενσωματώθηκε στη σύγχρονη Συρία.

Οι αλαουίτες εισήλθαν τελικά στον βασικό κορμό της Συρίας μέσω του νέου εθνικού στρατού και των εκπαιδευτικών θεσμών στις πόλεις, καταλαμβάνοντας θέσεις σε όλο το φάσμα των επαγγελμάτων: δημόσιες υπηρεσίες, δυνάμεις ασφαλείας, ακαδημαϊκή κοινότητα και επιχειρήσεις. Τελικά, αυτή η διαδικασία έθεσε τον Χάφεζ αλ Άσαντ, έναν αλεβίτη αξιωματικό της αεροπορίας, σε θέση να αρπάξει την προεδρία με πραξικόπημα το 1970. Σήμερα, οι αλεβίτες αποτελούν περίπου το 12% του πληθυσμού των 22 εκατομμυρίων πολιτών της Συρίας, κυρίως επικεντρωμένοι στην ακτή, αλλά με σημαντικές πληθυσμιακές ομάδες στη Δαμασκό και τη Χομς. Η διαδικασία ενσωμάτωσης δεν ήταν ποτέ δίκαιη ή ολοκληρωμένη. Όπως και ο πατέρας του, ο Μπασάρ Αλ-Άσαντ έχει κρατήσει τις θέσεις στα ανώτερα κλιμάκια του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας για καλά διασυνδεδεμένους αλεβίτες. Εν τω μεταξύ, ενισχυμένη σε μεγάλο βαθμό από την ασφυκτική απαγόρευση των συζητήσεων για θρησκευτικά θέματα, η ταυτότητα των πολιτών στο πλαίσιο της κοινωνίας της Συρίας παραμένει σταθερά καθορισμένη από τις σέκτες.

Σήμερα στη Δαμασκό, οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές αλεβιτών, όπως η Mezze 86, μια γειτονιά της μεσαίας τάξης, ζυγίζουν το μέλλον τους. Ρωτήστε τους πώς αισθάνονται σχετικά με την πόλη και δεν είναι ασυνήθιστο να ακούσετε ένα ρεφρέν να επαναλαμβάνεται: «Η Δαμασκός είναι η maskan μου, η κατοικία μου, αλλά η Λατάκεια είναι η ma'man μου». Η λέξη Ma'man μεταφράζεται περίπου ως «σπίτι», αλλά προέρχεται από μια ρίζα που περιέχει την έννοια «ασφάλεια». Σημαίνει, πιο συγκεκριμένα, «ο τόπος στον οποίο είμαι ασφαλής». Ο Χαλίλ, ένας φοιτητής της ιατρικής, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Mezze 86, είναι μόνο στα 20 του, αλλά το επαναλαμβάνει επίσης. «Έχω φίλους και όλα είναι άνετα για μένα εδώ», μου εξήγησε τον Μάιο, «αλλά κάτι μέσα μου εξακολουθεί να αισθάνεται αποξενωμένο». Προς το παρόν, ο ίδιος επιλέγει να παραμένει στη Δαμασκό για να τελειώσει τις σπουδές του, αλλά κρατά το ένα μάτι του στις σφετεριστικές δυνάμεις της αντιπολίτευσης και το άλλο στην ακτή. «Αν γίνει επικίνδυνο για εμάς τους αλεβίτες, τότε δεν μπορούμε να μείνουμε εδώ».

Αλλά, αν και οι αλεβίτες είναι μειονότητα, κατέχουν δυσανάλογη εξουσία, γεγονός που καθιστά απίθανο ότι θα δεχτούν μια σουνιτική ηγεσία χωρίς μάχη. «Αν ο Άσαντ φύγει αύριο το πρωί, ο πόλεμος στη Συρία δεν θα τελειώσει», λέει ο Firas Abi Ali, ένας αναλυτής εταιρείας συμβούλων Ανάλυσης Ρίσκου με έδρα το Λονδίνο. «Ένας πυρήνας αλεβιτών θα συνεχίσει να αγωνίζεται. Ο συμβατικός στρατός θα γίνει πολύ πιο αδύναμος, δεδομένου ότι τόσες πολλές δυνάμεις έχουν επικεντρωθεί στο προεδρικό μέγαρο. Αλλά θα καταλήξεις με έναν πολύ καλά οπλισμένο πυρήνα που θα εξακολουθεί να μάχεται με τανκς, με ειδικές δυνάμεις, ενδεχομένως και με αεροπλάνα».
Το πιο πιθανό σενάριο, λέει ο Abi Ali, είναι ότι οι δυνάμεις των ανταρτών θα επικεντρωθούν στην Daraa, στην Deir al-Zour, τον διάδρομο Χομς-Ιντλίμπ και στις αγροτικές περιοχές γύρω από το Χαλέπι και τη Δαμασκό, ενώ οι κυβερνητικές δυνάμεις θα μπορούσαν να συνεχίσουν να κατέχουν το Αλέππο, την Δαμασκό και τις παράκτιες περιοχές. Καθώς οι δυνατότητες των δύο πλευρών εξισώνονται, οι μάχες θα εξελιχθούν σταδιακά σε συμβατικό πόλεμο, με ένα μεγάλο μέρος του αλεβίτικου άμαχου πληθυσμού να κατευθύνεται αναγκαστικά προς την ακτή.
Το πρόβλημα είναι τι θα γίνει μετά. Όπως έχει δείξει η ιστορία μια φορά στο παρελθόν, οι πιθανότητες συσσωρεύονται εναντίον της βιωσιμότητας του κράτους στα παραθαλάσσια βουνά. Κατ’ αρχήν, υπάρχει ο ανήσυχος σουνιτικός πληθυσμός των ακτών. Ακόμα και στην Λατάκεια, που συνήθως θεωρείται προπύργιο των Αλάουι, υπάρχουν πάνω από 50% σουνίτες σε όλη την επαρχία και περισσότερο από 70% σουνίτες στην ίδια την πόλη. Στην Baniyas, επίσης, είναι ισόρροπα κατανεμημένοι. Μια συντριπτική δύναμη μέχρι στιγμής αποδείχθηκε επαρκής για να καταστείλει διαδηλώσεις και στις δύο πόλεις, αλλά, σύμφωνα με έναν ακτιβιστή με έδρα την Λατάκεια, ακόμη και στις ορεινές περιοχές, όπως η Jabal Akrad και η Haffeh έχουν αρχίσει να βλέπουν δραστηριότητα του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Πολλοί ευκατάστατοι σουνίτες εγκαταλείπουν την πόλη για την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης και της οικογένειας του ακτιβιστή, φοβούμενοι την τελική αναμέτρηση εκεί καθώς θα υποχωρούν οι αλεβίτες.

Ένα νεοσύστατο «κράτος εν κράτει» θα αντιμετωπίσει τότε τα ίδια οικονομικά διλήμματα που το καταδίκασαν και πριν από έναν αιώνα. Επιχειρήσεις εισαγωγών-εξαγωγών τροφοδοτούν τις οικονομίες της Ταρτούς και της Λατάκειας και θα υποφέρουν εάν μια ντε φάκτο διχοτόμηση αναπτυχθεί περαιτέρω, δεδομένου ότι οι έμποροι δεν θα είναι σε θέση να διακινήσουν τα προϊόντα τους στην αγορά της Δαμασκού και του Χαλεπίου δια μέσω εχθρικών συνόρων. Αν και υπάρχει κάποια συζήτηση μεταξύ των ελίτ αλεβιτών ότι μπορεί να βρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο ανοικτά της ακτής, σύμφωνα με τον Abi Ali, τομείς όπως ο τουρισμός και η γεωργία δεν είναι αρκετοί για να επιβιώσει αυτόνομα ένα κράτος Αλάουι. Οι περιφερειακοί γείτονες, ανήσυχοι όσον αφορά τα εγχώρια αποσχιστικά κινήματα τους, θα είναι απρόθυμοι να αναγνωρίσουν το νέο κράτος.

Με αυτά τα εμπόδια κατά νου, οι ελίτ των αλεβιτών είναι διχασμένες σχετικά με το μέλλον των παράκτιων βουνών, βλέποντας ελάχιστες επιλογές εκτός από το να πολεμήσουν για τον έλεγχο ολόκληρης της χώρας. Σύμφωνα με έναν υψηλόβαθμο αλεβίτη στρατηγό στην Χομς, ο οποίος έχει άμεση γνώση για το τι σκέπτονται στη Δαμασκό, η ηγεσία του καθεστώτος δεν κάνει οποιαδήποτε σχέδια για διαχωρισμό. Παράλληλα, λέει, οι δημογραφικές αλλαγές συμβαίνουν οργανικά μόνες τους, οδηγούμενες από τη βία στην κεντρική Συρία και το φόβο του άγνωστου στη Δαμασκό. Έχει ήδη στείλει τη δική του οικογένεια στις ακτές, επικαλούμενος την ασφάλεια της περιοχής και το περιβάλλον ως «κατάλληλο για εμάς».

«Είμαστε αλεβίτες, οπότε δεν μπορούμε να ζήσουμε ανάμεσα στις άλλες ομάδες», λέει. «Έχουμε μια διαφορετική, πιο ανοικτή νοοτροπία, οπότε η ακτή είναι το καλύτερο για εμάς. Αυτή είναι η μόνη επιλογή για εμάς».

Καθώς ο πόλεμος εντείνεται, άλλες δυνατότητες μπορεί να γίνουν πιο ελκυστικές στον στρατηγό. Αυτές είναι ακόμα οι πρώτες ημέρες της μετανάστευσης των αλεβιτών, μια σχετικά ήπια ροή που θα μπορούσε να σταματήσει εφόσον μία πολιτική συμφωνία πείσει αρκετά μεγάλο μέρος του πληθυσμού ότι θα έχουν ρόλο στη μελλοντική κυβέρνηση της χώρας. Αλλά οι χρονίως διαπληκτιζόμενες προσωπικότητες της αντιπολίτευσης στη Συρία έχουν αποτύχει μέχρι στιγμής να κάνουν τέτοια ανοίγματα, ενώ οι δυνάμεις του Άσαντ, παλεύοντας σε αυτό που θεωρούν μια μάχη για την ύπαρξή τους, φαίνεται απίθανο να παραδώσουν εθελοντικά τα όπλα τους. Είτε αυτές οι δυνάμεις επιλέξουν να δώσουν την τελική τους μάχη στη Δαμασκό είτε υποχωρήσουν στα βουνά, το σκηνικό στη Συρία έχει στηθεί για έναν μακροχρόνιο πόλεμο και για την εμβάθυνση των κοινωνικών διαιρέσεων.

Για τον Majed που εγκαταστάθηκε άνετα στο νέο του σπίτι στην Ταρτούς, δεν υπάρχει γυρισμός. «Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν τα σωστά συστατικά για ένα κράτος, αλλά η ακτή της Συρίας είναι ουσιαστικά το κέντρο βάρους για την σέκτα», λέει. «Αν ο πόλεμος συνεχιστεί στη Συρία, θα είμαι μεταξύ των υποστηρικτών του διαχωρισμού. Χύθηκε αρκετό αίμα».

http://foreignaffairs.gr/articles/68887/katie-paul/i-syria-etoimazetai-na-dixotomithei?page=show

 geopoliticsdailynews.blogspot.gr