Το ενάλιο «ενδιαφέρον» των ΗΠΑ

«Αλωνίζουν» στη Μεσόγειο, στην Αδριατική και στο Αιγαίο τα «μη κερδοσκοπικά» και «μη κυβερνητικά» αμερικανικά ωκεανογραφικά ινστιτούτα, που «ειδικεύονται» στην ενάλια αρχαιολογία. Αποκομμένο αυτό το γεγονός από το γενικότερο πλαίσιο του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού στην ευρύτερη περιοχή, ίσως και να μη σήμαινε τίποτα και να είχε αποκλειστικά «επιστημονικό» ενδιαφέρον.

Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία και ειδικά μετά την προσωρινή «μοιρασιά» της βαλκανικής «πίτας», το ...«αρχαιολογικό» ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη θαλάσσια «γειτονιά» μας - και όχι μόνο - φαίνεται να περνάει περίοδο ιδιαίτερης «ευαισθητοποίησης». Και, μάλλον, θα αποτελούσε αφέλεια μια αποκλειστικά επιστημονική προσέγγιση στο «φαινόμενο». Αλλωστε, στον ίδιο χώρο «παίζει» και η ΕΕ με πλήθος «πολιτιστικών» προγραμμάτων, τα οποία μπορεί προς το παρόν να περιορίζονται στη στεριά, σίγουρα όμως δεν είναι άσχετα με τον ευρύτερο ρόλο που έχει «φορτώσει» στον πολιτισμό ως «γεφύρωμα» για την προώθηση των ευρύτερων ιμπεριαλιστικών συμφερόντων της. Αλλωστε, αυτό είναι κάτι που «ομολογείται» σε κάθε συνάντηση υπουργών Πολιτισμού των χωρών της περιοχής και πάντα συνοδεύεται με το «ευρωπαϊκό μέλλον» των χωρών της περιοχής.

Προς το παρόν, οι επίσημες ανακοινώσεις περιορίζονται στην αρχαιολογική πλευρά του θέματος, η οποία φυσικά δεν είναι αμελητέα. Το αντίθετο, υπογραμμίζει το μέγεθος και την ποιότητα του ενάλιου πλούτου και την αδυναμία - λόγω της συνειδητής αδιαφορίας - των αρμόδιων κρατικών υποδομών των χωρών να διαχειριστούν αυτόν τον πλούτο, με αποτέλεσμα να γίνεται «αναγκαία» η ξένη «βοήθεια», εν προκειμένω η αμερικανική.

Στα μέσα του περασμένου Ιούνη, ανακοινώθηκε η ανεύρεση των συντριμμιών ενός ιταλικού πολεμικού αεροπλάνου του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου από μια κοινή ερευνητική αποστολή Αλβανών και Αμερικανών αρχαιολόγων. Το σκάφος βρέθηκε σε βάθος 80 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, κοντά στη χερσόνησο Καραμπουρούν της Αλβανίας, 140 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Τιράνων.

Δεν είναι το σημαντικότερο εύρημα της ενάλιας έρευνας, που ξεκίνησε στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας από το ναυτιλιακό ίδρυμα «RPM Nautical Foundation of Key West», με έδρα τη Φλόριδα των ΗΠΑ και των αλβανικών αρχαιολογικών αρχών. Μέχρι τώρα, έχουν βρεθεί 18 σπαράγματα από αρχαία, μεσαιωνικά και νεότερα ναυάγια, γεγονός που ανοίγει και την εμπορευματική «όρεξη» για τη δημιουργία ενός χάρτη υποβρύχιας πολιτιστικής κληρονομιάς της αλβανικής ακτής, με στόχο ένα υποβρύχιο αρχαιολογικό μουσείο στο Πόρτο Παλέρμο, δηλαδή την περιοχή που θεωρείται ως η «Ριβιέρα» της Αλβανίας, μια ακτογραμμή 140 χιλιομέτρων.

Ηδη, το 2008, Αμερικανοί αρχαιολόγοι - δύτες και Αλβανοί συνάδελφοί τους χαρτογράφησαν την υφαλοκρηπίδα του Ιονίου και της Αδριατικής, με στόχο τη δημιουργία ψηφιακών, τρισδιάστατων αρχαιολογικών υποθαλάσσιων χαρτών. Οπως ανέφερε η εφημερίδα «Γκαζέτα Σκιπτάρε» των Τιράνων, το έργο έχει ως στόχο τόσο την «προβολή των αρχαιολογικών αξιών της χώρας όσο και την τουριστική αξιοποίησή τους» και χρηματοδοτείται με 4 εκατ. ευρώ από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Αρχαιολογίας των ΗΠΑ.

Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, η ελληνική Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων επιβεβαίωνε τέσσερις νέες θέσεις αρχαίων ναυαγίων στη Χίο, σε συνεργασία με το ιδιωτικό Αμερικανικό Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο «Woods Hole», το οποίο δεν ασχολούνταν, για πρώτη φορά, με τη συγκεκριμένη περιοχή. Σκοπός της έρευνας ήταν η «αποτύπωση ήδη γνωστών αρχαίων ναυαγίων, καθώς και η έρευνα για εντοπισμό νέων». Κατά την έρευνα, αποτυπώθηκαν ψηφιακά 10 θέσεις ναυαγίων, που χρονολογούνται από τα πρώιμα κλασικά μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια, ενώ πιθανολογείται και η ύπαρξη ενός μεσαιωνικού πλοίου.

Το αμερικανικό ινστιτούτο συνεργάστηκε με την Εφορεία Εναλίων και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών και το 2005 στην ίδια περιοχή, ενώ το 2006 «έτρεξε» κοινό ερευνητικό πρόγραμμα των Αμερικανών με το ΕΛΚΕΘΕ, υπό τον τίτλο «Φαίδρα» και με αρχαιολογικό αντικείμενο επικεντρωμένο στις Κυκλάδες.

Το WHOI αυτοπροβάλλεται ως το μεγαλύτερο μη κρατικό ωκεανογραφικό ινστιτούτο του κόσμου, αν και χρηματοδοτείται και από κρατικές πηγές των ΗΠΑ, φυσικά και από ιδιώτες. Η ίδρυσή του, το 1930, στηρίχτηκε στα 3 εκατομμύρια δολάρια του Ιδρύματος Ροκφέλερ, αλλά εξαρχής τονίστηκε ότι θα αποτελούσε τη «συμβολή» των ΗΠΑ στην παγκόσμια ωκεανογραφική έρευνα, γι' αυτό και στηρίζεται από ομοσπονδιακούς οργανισμούς. Εκτοτε, το WHOI αποτελεί την «αιχμή» των ΗΠΑ στην ωκεανογραφική έρευνα.

Αντιστοίχως, το RPM αυτοπροβάλλεται ως «μη κερδοσκοπικός» οργανισμός, ο οποίος έχει «απλωθεί» σε Αλβανία, Ιταλία, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Μαρόκο, Ισπανία και Τουρκία. Στην ιστοσελίδα του μπορεί ελεύθερα να δει οποιοσδήποτε φωτογραφίες ευρημάτων, μεταξύ αυτών και αρχαιοελληνικών (όπως αμφορείς), τα οποία βρέθηκαν στο βυθό της Αδριατικής.

Οι ...«αρχαιολογικές ευαισθησίες» του πολεμικού ναυτικού των ΗΠΑ

Αξίζει να θυμίσουμε ότι, πέρα από τις προθέσεις των κυβερνήσεων για εμπορευματοποίηση και της ενάλιας κληρονομιάς, κυρίως μέσω των «πάρκων», υπάρχει και το ιδιοκτησιακό ζήτημα, το οποίο εμφανίζεται αρκετά «μπλεγμένο» από τη διεθνή και τις κρατικές νομοθεσίες.

Για παράδειγμα, το 2003 το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) πραγματοποίησε ημερίδα στην Αθήνα, με θέμα τις ενάλιες αρχαιότητες. Ενα από τα προβλήματα που αναδείχτηκαν σχετίζονταν με το ζήτημα της ναυαγιαίρεσης, δηλαδή της ανέλκυσης ενός ναυαγίου ή του φορτίου του. Τότε είχε υπογραμμιστεί ότι τα δικαστήρια των ΗΠΑ εφαρμόζουν το δίκαιο της ναυαγιαίρεσης, αναγνωρίζοντας «αποκλειστικά δικαιώματα». Αυτό σημαίνει, θεωρητικά(;), ότι είναι δυνατόν ένα δικαστήριο στις ΗΠΑ να διεκδικήσει αποκλειστικά δικαιώματα σε αμερικανικές εταιρείες επί ναυαγίου... στο Αιγαίο.

Το ζήτημα της ναυαγιαίρεσης είναι ένα από τα πολλά «γκρίζα» σημεία στη σύμβαση της «ΟΥΝΕΣΚΟ» για την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά. Αντίθετα, η σύμβαση εξαιρεί από την υποχρέωση δήλωσης ανεύρεσης αρχαιοτήτων τα πολεμικά πλοία. Στην ημερίδα του 2003 ειπώθηκε σχετικά ότι στην Ελλάδα μάθαμε για ανεύρεση υποβρύχιων αρχαιοτήτων μας από το διαδίκτυο, επειδή στις έρευνες συμμετείχε αμερικανικό πυρηνοκίνητο υποβρύχιο... άρα δεν υποχρεούνταν να ενημερώσει την Ελλάδα!

Η πυκνότητα της ενάλιας «επιστημονικής προσφοράς» των ΗΠΑ στις χώρες της Μεσογείου, της Αδριατικής και του Εύξεινου Πόντου δεν είναι άσχετη με τον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό στις ίδιες περιοχές. Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει ο λαός, αλλά και ο επιστημονικός κόσμος, να «βλέπει» τέτοιου είδους «συνεργασίες». Το οφείλει στην ίδια την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία αποτελεί λαϊκή περιουσία.

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ-http://www2.rizospastis.gr
infognomonpolitics