Η αρχαία ελληνική τραγωδία ως μέσο κάθαρσης

Θα έκλαιγες αν ψηλαφούσες (Αισχύλος - Ικέτιδες 925)

Ίσως πρέπει να βρούμε και εμείς ένα μέρος "τόπον δακρύων" και κλαίγοντας να μπορέσουμε ν' αγαπήσουμε την χώρα μας, αλλά που να πρωτοκλάψουμε; Όπου κι αν κυττάξουμε θα δούμε έναν αρχαίο ναό, μια στήλη, ένα άγαλμα ... όπου κι αν σκάψουμε θα βρούμε μία αρχαία κόρη ...

Κατά την αρχαιότητα, σ' αυτόν τον χώρο, οι άνθρωποι προσέδιδαν μεγάλη σημασία στην αίσθηση, στο συναίσθημα και στον νου. Η καλλιέργεια και η ισορροπία των τριών στοιχείων από τα οποία αποτελείται ο άνθρωπος, είχε πρωταρχική σημασία. Γι' αυτό και οι  Παιδαγωγοί ήσαν τριών ειδικοτήτων: ο παιδαγωγός της νοήσεως (πνεύματος), της μουσικής, του θυμικού (συναισθήματος) και της φυσικής αγωγής του σώματος ...

Η εκπαίδευση  για την απόκτηση και διατήρηση της ισορροπίας των τριών αυτών στοιχείων του ανθρώπου, ώστε το ένα να μην απωθεί το άλλο, υπήρξε η βασική αιτία που μεγαλούργησε αυτός ο λαός. Το "νους υγιής εν σώματι υγιεί" δεν είχε τόσο σημασία για την ανάπτυξη των μυώνων, όσο για την διατήρηση της υγείας. Η άσκηση για την ανάπτυξη των μυών, για την επιτυχία και νίκη στους αγώνες δεν γινόταν όπως γίνεται σήμερα για εντυπωσιασμό (που στην πραγματικότητα σημαίνει κάλυψη συναισθηματικής και αισθησιακής ανεπάρκειας) αλλά για αρμονική ανάπτυξη της αισθησιακής, της συναισθηματικής και της νοητικής αντικειμενικής λειτουργίας. 

 

 

Στην αρχαιότητα οι 'Έλληνες είχαν κατανοήσει πολύ καλά την βασική αναγκαιότητα της ελεύθερης εκφράσεως των συναισθημάτων. Γι' αυτό δεν αισθάνονταν ενοχή, φόβο ή αμαρτία να αφήσουν το σώμα τους γυμνό να δέχεται το ζωογόνο φως του ήλιου. Μετά, άνθρωποι με διαστροφή στο μυαλό ήρθαν να εξαφανίσουν τα γυμνά, ισορροπημένα αγάλματα που τους θύμιζαν την μεγάλη δική τους στέρηση και τα νεκρά τους αισθήματα.

Οι αρχαίοι 'Έλληνες είχαν δηµιουργήσει ειδικούς χώρους για οµαδική καθαρτήρια θεραπεία (Επίδαυρος, Ασκληπιεία, Αµφιαράειον, Ελευσίνα, Δελφοί, ... ) µε τα πλεονεκτήµατα της περιφερειακής* βιώσεως των συναισθηµάτων, και γι' αυτό η θεραπεία ήταν πιο αποτελεσµατική και πιο ασφαλής. Αναφέροµαι κυρίως στα αρχαία θέατρα και στην αρχαία τραγωδία, όχι µόνον στα θέατρα που είναι κτισµένα σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Ελλαδικού χώρου, αλλά γενικώς στο Αρχαίο, στο Προµηθεϊκό πνεύµα. Ο πολιτισµός της Αρχαίας Ελλάδος είναι µύησις και η µύησις επιφέρει ουσιαστική αλλαγή στα στοιχεία που συγκροτούν τον άνθρωπο, µε αποτέλεσµα την πραγµατική πολιτιστική ανάπτυξη του ανθρώπου. Αυτή η µύηση φυσικά δεν έχει καµµία σχέση µε τον µυστικισµό και µυηµένος δεν µπορεί να θεωρηθεί κάποιος διανοητικός µελετητής που χρησιµοποιεί µόνο την µελέτη και την αποστήθιση του αρχαίου κειµένου δίχως να βιώνει ο ίδιος τις εµπειρίες της υπάρξεως που βίωναν οι αρχαίοι ...

'Όλα στην αρχαιότητα ήταν φανερά ... τίποτε δεν ήταν κρυφό, όλη η γνώση είχε δοθεί στους ανθρώπους, ακόµα και σε αυτούς τους εκτός των τειχών. Όποιος µπορούσε να αντέξει τον πόνο του δηµιουργώντας αντικειµενικότητα και συνείδηση, µπορούσε να περάσει τις καστρόπορτες και το τέµπλο των Δελφών και να γίνει δεκτός. Όµως ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισµός είναι ένα τεράστιο θέµα ... και δεν µπορεί να συζητηθεί περιστασιακά. 'Ίσως στο µέλλον µας δοθεί η ευκαιρία να µιλήσουµε περισσότερο …

Αυτό που θα µπορούσαµε να πούµε τώρα είναι ότι τόσο τα θέατρα όσο και η αρχαία τραγωδία είναι πολιτιστικά στοιχεία των αρχαίων που δεν έγιναν κατανοητά από εµάς ως προς την φύση και τον πραγµατικό σκοπό που εξυπηρετούσαν.

Τα αρχαία θέατρα δεν υπηρετούσαν, όπως εξυπηρετούν σήµερα, καλλιτεχνικές ανάγκες ενός περιορισµένου αριθµού ανθρώπων οι οποίοι αυτοαποκαλούνται "πνευµατική ελίτ". Ούτε εξυπηρετούσαν τουριστικές επιχειρήσεις …

Το αδιάσειστο επιχείρηµα σ' αυτήν την θέση είναι ότι ένας λαός µε πενιχρά ή σχεδόν ανύπαρκτα δοµικά µέσα και περιορισµένη οικονοµική δυνατότητα, ποτέ δεν θα έκανε τον κόπο να κτίσει αυτά τα θέατρα (που τόσο από αρχιτεκτονική όσο και από ακουστική άποψη πλησιάζουν την τελειότητα) αν δεν συνέτρεχε ένας άλλος, πράγµατι πιο σοβαρός σκοπός από αυτόν που εµείς οι σύγχρονοι εννοούµε. Διότι και άλλοι λαοί της εποχής εκείνης, αλλά ακόµα και της δικής µας εποχής µε πλούτο και δύναµη, δεν µπήκαν στον "κόπο" να κτίσουν θέατρα σε τέτοιο αριθµό ούτε να γράψουν τραγωδίες που να αφορούν τις συγκεκριµένες καθηµερινές σχέσεις µεταξύ των ατόµων της κοινωνίας και της οικογένειας (Οιδίπους, Ιφιγένεια, Αντιγόνη κ.α.). Ο σκοπός για τον οποίον κτίσθηκαν τα αρχαία θέατρα και γράφτηκαν οι αρχαίες τραγωδίες, υπηρετούσε και συνέβαλλε στην ποιοτική αλλαγή των βαρβάρων σε ανθρώπους. Άνθρωπος είναι αυτός που έχει Συν-Είδηση ... δηλαδή γνωρίζει τίνιώθει και τί αισθάνεται και δεν φοβάται να νιώθει και να αισθάνεται. Οι αρχαίοι σε αυτόν τον χώρο είχαν Συν-Είδηση. Και απόδειξη γι' αυτό είναι ότι κανένας άλλος λαός της εποχής τους δεν εσκάλισε στην πέτρα τον άνθρωπο γυµνό στον 'Ήλιο ...

Δεν θα 'μπαινε ποτέ στον κόπο ή στην περιπέτεια µια κοινωνία να κτίσει τόσα θέατρα και να γράψει το αρχαίο δράµα µόνο και µόνο προς "καλλιτεχνικήν τέρψιν" (όπως κάνουµε εµείς σήµερα) και για καλλιτεχνική καταξίωση των ηθοποιών, σκηνοθετών, παραγωγών και άλλων παραγόντων' καθώς επίσης και για ικανοποίηση της µαταιοδοξίας ορισµένων "προσωπικοτήτων", γράφοντας τα ονόµατά τους στην "κοσµική στήλη"! Φαίνεται πως η αιτία της κρίσεως στο τραγούδι, στο θέατρο, και γενικώς στην τέχνη, οφείλεται στην έλλειψη κατανοήσεως και αδυναµίας του συγχρόνου ανθρώπου να προσεγγίσει τον συναισθηµατικό του εαυτό. Αυτή είναι και η αντίφαση της εποχής µας. Η τέχνη στην αρχαιότητα χρησιµοποιείτο για να προσεγγίζουν και να φθάνουν οι άνθρωποι ευκολότερα στα συναισθήµατά τους, να τα νοιώθουν, να τα κατανοούν και να βελτιώνουν ποιοτικά τον εαυτό τους. Η ποιοτική αλλαγή, δηλαδή η Αυτογνωσία, ήταν o σκοπός, και η τέχνη το µέσον. Ενώ σήµερα χρησιµοποιούµε την τέχνη σαν ηρεµιστικό που θα µας ηρεµήσει από µια άσχηµη συναισθηµατική κατάσταση. Μια συναισθηµατική κατάσταση όµως, µικρή ή µεγάλη, είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό του εαυτού µας. Ο εαυτός µας είναι ένα πραγµατικό και αληθινό γεγονός ... Το ηρεµιστικό είναι ένα τεχνητό, ένα πλαστό µέσο που χρησιµοποιούµε για να καλύψουµε και να διαστρέψουµε το αληθινό. Έτσι το αληθινό προδίδεται. Και όπου υπάρχει προδοσία υπάρχει και κρίση.

Η ΚΑΘΑΡΣΙΣ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΙΑΣΙΝ

Τί κατόρθωσαν οι αρχαίοι Έλληνες; Οι αρχαίοι 'Έλληνες κατόρθωσαν την ΚΑΘΑΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ.

Τί είναι ΥΓΕΙΑ; Οι αρχαίοι 'Έλληνες Φιλόσοφοι θα έλεγαν ότι Υγεία είναι η σωµατική, η συναισθηµατική και η νοητική ΕΥΕΞΙΑ της υπάρξεώς µας, του Είναι µας.

Ο ιαµατικός χαρακτήρας του Ελληνικού Πνεύµατος

Οι αρχαίοι Έλληνες για κάποιους γνωστούς αλλά και άγνωστους λόγους (γνωστοί: η διαµόρφωση του ελλαδικού, περιελλαδικού χώρου, οι κλιµατολογικές συνθήκες, οι σεισµογενείς περιοχές, αλλά περισσότερο η ναυτική ενασχόληση) ανέπτυξαν πνεύµα ελεύθερο. Αυτό το πνεύµα εν συνεχεία απέκτησε βούληση, ανεξαρτησία, ερευνητικότητα, αποµυθοποίηση και αποδογµατοποίηση της µαγείας, της θρησκείας, των ιερατείων και της παντοδυναµίας των "θεών". Οι αρχαίοι 'Έλληνες είχαν αναγάγει τα πάντα στην ανάπτυξη και στην καλλιέργεια του πνεύµατός τους. Η επιβίωσή τους είχε ταυτισθεί µε την πνευµατική τους εξέλιξη, την Αυτογνωσία, την Συνείδηση ... Οι 'Έλληνες δεν προσηλώθηκαν στην Μυθολογία τους και στους θεούς τους µε την τυφλή πίστη που απαιτούν από τους πιστούς οι ανατολιτικές, αλλά και όλες οι σηµερινές, θρησκείες. Για τους 'Έλληνες, Θ ε ό ς είναι η διευρυµένη διάνοια ... Πάντων χρηµάτων µέτρον Άνθρωπος ... Ο αγών για την εξέλιξη του Πνεύµατος ... Το "εδιζησάµην έαυτόν " ...

Κατά την περίοδον ταύτην το ατοµον λαµβάνει πλήρη συνείδησιν της έαυτουύπάρξεως, ην και επι του έπους εχάραξεν. (Γ. Μιστριώτης)

Οι αρχαίοι Έλληνες µέσα από τις διθυραµβικές, γιορταστικές, χορευτικές, διονυσιακές εκδηλώσεις ανέπτυξαν το Πνεύµα τους σε τέτοιο βαθµό ώστε σταδιακά διαπίστωσαν και κατανόησαν ότι η ελεύθερη έκφραση τόσο των κινήσεων του σώµατος όσο και των συναισθηµατικών εκδηλώσεων προξενούσε "ανακουφιστικές", ευχάριστες καταστάσεις σώµατος και ψυχής-συναισθήµατος. Οι αρχαίοι Έλληνες κατανόησαν και συνειδητοποίησαν το γεγονός πως όταν το σώµα του ανθρώπου είναι ελεύθερο στην κίνηση (χώρο, παιχνίδι, γυµναστική, ακόµη και το ελληνικόν ιµάτιον, το "ελληνίζειν την στολή") τότε οι άνθρωποι αισθάνονται σωµατική ευεξία και ελευθερία ... Και κατανόησαν, συνειδητοποίησαν ότι, όταν τα οδυνηρά συναισθήµατα (λύπη, µελαγχολία, αθυµία, στενοχωρία) περιγράφονται και ελεύθερα εκφράζονται, τότε δηµιουργείται κάθαρση, "καθαρµός εν κακοίς" , ίαση και συναισθηµατική και νοητική ευεξία. Γι' αυτό και "ο Χορός δεν παρέµενε ακίνητος στην θέση του, αλλά εκτελούσε χορευτικές κινήσεις εκφραστικές συναισθηµάτων." Αυτή η νοητική εξάσκηση δηµιούργησε αλλαγή στο πνεύµα τους και άρχισε µία µεταστροφή της προσοχής τους. Από µονοδιάστατη που ήταν αρχικώς (όπως ακριβώς σε όλους τους ανθρώπους όλων των λαών), άρχισε να γίνεται ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ δισδιάστατη, διπλής προσοχής ... Δηλαδή ο τρόπος της προσοχής µε τον οποίον οι Έλληνες πρόσεχαν και αντιλαµβάνονταν τον κόσµο, τα ερεθίσµατα που δέχονταν από το εξωτερικό περιβάλλον, καθίστατο διπλός, δ ι τ τ ό ς, δυσδιάστατος. 'Ένα µέρος της προσοχής και της αντιλήψεώς τους "πρόσεχε" τα ερεθίσµατα -ειδήσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος και ένα άλλο µέρος "πρόσεχε" τα ερεθίσµατα-ειδήσεις τα όποια διεγείροντο µέσα τους, από τον συναισθηµατικό εγκέφαλο. Εκουσίως, η προσοχή τους, η αντίληψή τους, η προσωπικότητά τους και γενικώς οι πνευµατικές λειτουργίες του εγκεφαλικού φλοιού, παρακολουθούσαν ταυτοχρόνως τα ερεθίσµατα που διήγειραν τις αισθήσεις από το εξωτερικό περιβάλλον και τα συναισθήµατα που ένιωθαν µέσα τους, δηµουργώντας µία επικοινωνία του εσωτερικού µε τον εξωτερικόκόσµο ... Ένα εσωτερικό "διαλέγεσθαι" .. ! Ένα διαλέγεσθαι µεταξύ του εξωτερικού κόσµου (πάσης φύσεως εξωτερικά ερεθίσµατα αφής, οράσεως, ακοής, γεύσεως, οσφρύνσεως -ειδήσεως) και του εσωτερικού κόσµου (πάσης φύσεως συναισθήµατα!).

Έστι µεν oύv το είναι ...

Αυτός ο τρόπος θεάσεως του κόσµου δηµιούργησε στους Έλληνες µία µεταστροφή. Στο πεδίο της προσοχής, της αντιλήψεως, της έρευνας των αρχαίων Ελλήνων περιελαµβάνεται τώρα και ο ίδιος ο εαυτός τους.

Ο ίδιος ο εαυτός τους, ο συναισθηµατικός κόσµος, ο συναισθηµατικός εγκέφαλος, αποτελούσε αντικείµενο έρευνας από τον εγκεφαλικό φλοιό, από τον ερευνητή! Καταπληκτικό, επαναστατικό, ασύλληπτο για την τότε, αλλά και για την σηµερινή ανθρωπότητα!

Ο ερευνητής Έλλην ερευνούσε τον ίδιο τον εαυτό του ... !

Χρησιµοποιώντας την φιλοσοφική ορολογία θα λέγαµε πως το "είναι" = εγώ (εγκεφαλικός φλοιός) επόπτευε, εξερευνούσε τώρα τον "ΟΝ" = την ΥΠΑΡΞΙΝ =Το ΕΙΝΑΙ ... (τα συναισθήµατα, τις αισθήσεις, τα σπλάγχνα, το ένστικτο, το "αυτό", θα λέγαµε, της Ψυχανάλυσης). Το "εγώ" εξερευνούσε τον "χώρο", την οντότητα µέσα από την οποία είχε αναδυθεί: το σώµα, τα συναισθήµατα, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή το ίδιο το εγώ ..

Η µεταστροφή αυτού του µονοδιάστατου µέχρι τότε τρόπου προσοχής σε δισδιάστατο, είχε σαν αποτέλεσµα την σταδιακή αποδυνάµωση και καταστροφή των απωθήσεων και των "αµυντικών µηχανισµών" που προκαλεί ο πόνος. Άρα ο δισδιάστατος τρόπος προσοχής δηµιουργούσε άρση των αµυνών της Απωθήσεως και βέβαια αποδοχή από το "εγώ" των αδυναµιών µας, αποδοχή των λαθών της προσωπικότητος (υπέρ-εγώ) και βέβαια κάθαρση του πόνου =γενεσιουργού αιτίας τόσο των σωµατικών, όσο και των συναισθηµατικών και των διανοητικών διαταραχών (έλλειψη ηθικών αρχών, αντικειµενικών θέσεων και γενικώς λογικών ενεργειών).

Στην πραγµατικότητα, αυτό που άρχιζε να γίνεται στην βιολογία του εγκεφάλου των αρχαίων Ελλήνων, ήταν ότι το αριστερό ηµισφαίριο (το νοητικό) άρχιζε µαζί µε τα εξωτερικά ερεθίσµατα να εποπτεύει και το δεξιό ηµισφαίριο (το συναισθηµατικό). Φοβερό... Καταπληκτικό... Ανεπανάληπτο...!

Πότε έγινε αυτή η µεταστροφή του τρόπου θεάσεως του κόσµου στους Έλληνες; Οι χρονολογήσεις συνεχώς µετατίθενται όλο και πιο µακριά στα βάθη του χρόνου. Για παράδειγµα, ο Τρωικός πόλεµος µετατίθεται από το - 1200 στο -1500, στο -1800...

Η Γραφή (Γραµµικές Α και Β) στο - 6000. Εποµένως, δεν έχουµε σαφή χρονική οριοθέτηση για να καθορίσουµε επακριβώς το πότε. Όµως τί σηµασία έχει; Η µεταστροφή του τρόπου προσοχής, δηλαδή η πνευµατική ανάπτυξη και εξέλιξη των Αρχαίων Ελλήνων, δεν µπορεί να περιορισθεί σε µια χρονολογική ιστορική "στιγµή" αλλά σε µία περίοδο η οποία πρέπει να έχει εύρος µερικών χιλιάδων ετών.

Κατά την διαδικασία της πνευµατικής εξελίξεως των Ελλήνων, συνέβει και ένα άλλο συγκλονιστικό πολιτισµικό γεγονός: η µεταστροφή του τρόπου της γραφής. Ενώ οι µέχρι τότε,αλλά και οι σηµερινες "σηµιτικές" γραφές έχουν φορά γραφής εκ δεξιών προς τα αριστερά, η Ελληνική γραφή στράφηκε (σύµφωνα µε την µεταστροφή της πνευµατικής λειτουργίας των Ελλήνων), εξ αριστερών προς τα δεξιά. Ο τρόπος που άρχιζαν να γράφουν οι Έλληνες συµφωνούσε µε τις λειτουργικές πνευµατικές εξελίξεις του εγκεφάλου τους. Όπως το αριστερό εγκεφαλικό ηµισφαίριο επόπτευε από αριστερά το δεξιό, το συναισθηµατικό, έτσι και ο τρόπος της γραφής τους εστράφει από αριστερά προς τα δεξιά. Η εισαγωγή και στην γραφή των φωνηέντων, δεν ήταν τίποτε άλλο από την ελεύθερη πλέον συναισθηµατική έκφραση του ψυχισµού των Ελλήνων ... τα φωνήεντα, επιφωνήεντα, επιφωνήµατα, στην ουσία είναι συναισθηµατικές εκδηλώσεις του συναισθηµατικού (δεξιού) και εσωτερικού εγκεφάλου.

Ο G. MURRAY, καθηγητής στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης, γράφει:

Η ελληνική είναι η τελειότερη γλώσσα ... µια σκέψη µπορεί να διατυπωθεί µε άνεσηκαι χάρη στην ελληνική, ενώ γίνεται δύσκολη και βαρυά στην Λατινική, Αγγλική,Γαλλική, Γερµανική...

Η Ελληνική είναι η τελειότερη γλώσσα επειδή εκφράζει τις σκέψεις τελειοτέρων ανθρώπων. "

"The νalue of Greece to the future of the World." 


 *:από την βίωση των μικρών συναισθημάτων στην αρχή και μετά στα μεγάλα οδυνηρά συναισθήματα.


Το παραπάνω αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο "Σταματήστε να πονάτε τα παιδιά" του Χρ. Κωνσταντόπουλου. Τα καλοκαίρια στην πατρίδα μας έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε αρκετές θεατρικές παραστάσεις αρχαίων ελληνικών έργων, τραγωδιών και κωμωδιών. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί το νόημα και η απόδοση του περιεχομένου των πρωτότυπων έργων να παραλλάσσεται ώστε να "ακουμπούν" στην επικαιρότητα, παραμένουν ωστόσο αυτές οι παραστάσεις μια αξιόλογη επιλογή ψυχαγωγίας και όχι μόνο όπως αναλύθηκε στο παραπάνω κείμενο.

makedoniki-falagga