Γιατί σήμερα, ακόμη και δύο δεκαετίες μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, μελετάμε ανελλιπώς τον «Πελοποννησιακό Πόλεμο»;
Γιατί ο Θουκυδίδης είναι, με τη βούλα, ο πρώτος αναθεωρητής της Ιστορίας; Ηταν το τέρας της αντικειμενικότητας και της αμεροληψίας, όπως δεκαετίες τώρα διδασκόμασταν; Ή σε σημεία επηρεαζόταν από προσωπικές αδυναμίες και εμπάθειες;
Τις απαντήσεις, πολλές εξαιρετικά πρωτότυπες, τις βρίσκουμε σε ένα σημαντικό έργο για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τον άνθρωπο, που τον κατέστησε «κτήμα ες αεί», με τίτλο «Θουκυδίδης, Ο αναμορφωτής της Ιστορίας» («Ωκεανίδα», μετάφραση Ελισάβετ Παπαϊωάννου). Το υπογράφει ο Αμερικανός ιστορικός και διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, Ντόναλντ Κέιγκαν. Για πολλούς, μολονότι ένα από τα «πρωτοπαλίκαρα» της μιλιταριστικής εξωτερικής πολιτικής του Τζορτζ Μπους, είναι ο πιο έγκυρος και εμμανής σύγχρονος μελετητής της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Επινόησε την πολιτική ιστορία
«Ο Θουκυδίδης επινόησε την πολιτική ιστορία, προωθώντας μια εντελώς νέα ορθολογική θεωρία της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης του ελληνικού κόσμου», τονίζει ο Αμερικανός αναλυτής.
«Αποφασισμένος να μην εξαπατήσει τον αναγνώστη του, ο Θουκυδίδης κάνει στροφή προς τη σύγχρονη πραγματικότητα. Δεν αποδέχεται τους μύθους, ούτε τους εκλογικεύει. Αναλύει τη συμπεριφορά των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία», προσθέτει ο Κέιγκαν, αποφεύγοντας να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις της «Ε» που αφορούν τη σύγχρονη συγκυρία: τις πολιτικές Ομπάμα, την οικονομική κρίση των ΗΠΑ αλλά και της Ελλάδας. Δεν θέλησε να σχολιάσει ούτε την «πολεμοχαρή» δήλωση που έκανε το 2000, κατονομάζοντας ως νέους επικίνδυνους εχθρούς της Δύσης την Κίνα και τη Ρωσία.
«Ο Θουκυδίδης δεν ήταν αλάνθαστος», είναι η μεγάλη ανατροπή στο πόνημα του Κέιγκαν. «Αν δεχτούμε αβασάνιστα τις ερμηνείες του, θα ήταν σαν να δεχόμασταν χωρίς καμία αντίρρηση τις ιστορικές αφηγήσεις του Ουίνστον Τσόρτσιλ για την εποχή του και τους δύο παγκόσμιους πολέμους», ξεκαθαρίζει.
Πελοποννησιακός όπως Β' Παγκόσμιος
Πώς ξεκίνησε το πάθος του με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο; «Με έναν μάλλον ρουτινιάρικο και καθόλου δραματικό τρόπο», διαπιστώνει νηφάλια ο Αμερικανός ιστορικός. Απόφοιτος του Γυμνασίου ξεκίνησε να τον μελετά με ενθουσιασμό από το πρωτότυπο. Ακαριαία τον κυρίεψε η «δύναμη του μυαλού του Θουκυδίδη και ο νεωτερικός τρόπος προσέγγισης της Ιστορίας». Οσο μελετούσε δε τις καταβολές του Πελοποννησιακού Πολέμου τόσο αισθανόταν ότι εν τέλει διάβαζε για τα αίτια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου!
Γιατί σήμερα συνεχίζουμε να μελετάμε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο;
«Το "κύμα" ενδιαφέροντος ξέσπασε με την έλευση του Ψυχρού Πολέμου. Ο κόσμος έβλεπε τη σύγκρουση Αθήνας - Σπάρτης σαν τη σύγκρουση μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης. Το 1947 ο Τζορτζ Μάρσαλ είπε: "Αμφιβάλλω για το αν μπορεί κανείς να αναλύσει με σωφροσύνη βασικά σύγχρονα διεθνή ζητήματα χωρίς να γνωρίζει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και το χρονικό της πτώσης της Αθήνας". Είχε απόλυτο δίκιο. Εκτοτε η Ιστορία του Θουκυδίδη ασκεί ισχυρή επιρροή σε όσους εργάζονται για τις διεθνείς σχέσεις και τον πόλεμο».
Γιατί η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και το τέλος της αντιπαράθεσής της με τις ΗΠΑ δεν μείωσε το ενδιαφέρον μας για το Θουκυδίδη;
«Ούτε την πεποίθηση ότι το έργο του μπορεί να φωτίσει τη γνώση μας για την πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις! Δεν νοούνται σπουδές διεθνών σχέσεων και ιστορίας του πολέμου χωρίς τον Θουκυδίδη. Οι θιασώτες των σχολών του ρεαλισμού ή του νεορεαλισμού στις διεθνείς σχέσεις θεωρούν τον Θουκυδίδη ιδρυτή τους. Χιλιάδες σπουδαστές πανεπιστημίων μελετούν σήμερα την ιστορία του, η οποία βεβαίως διδάσκεται στις στρατιωτικές ακαδημίες και τα κολέγια για στρατιωτικούς».
Σε πρακτικό επίπεδο, η μελέτη του Θουκυδίδη πώς θα μπορούσε να μας βοηθήσει σήμερα;
«Δείχνοντάς μας ότι υπάρχει απρόβλεπτος παράγοντας στα ανθρώπινα, ειδικά σε περιόδους πολέμου. Οι ΗΠΑ παραδοσιακά μπαίνουν σε πόλεμο με ένα μόνο πλάνο νίκης και μια ανεπαρκή αίσθηση των εκπλήξεων που καραδοκούν στο δρόμο. Είναι σημαντικό να έχεις κατά νου ότι ο εχθρός δεν θα αντιδράσει όπως περιμένεις και γι' αυτό το λόγο χρειάζονται εναλλακτικές στρατηγικές».
Σε τι ακριβώς ήταν ο Θουκυδίδης πραγματικά πρωτοπόρος;
«Στην αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της πολιτικής στα μεγάλα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας. Οπως γράφω και στο βιβλίο μου, ο Ηρόδοτος δικαιούται τον τίτλο του πατέρα της Ιστορίας, αλλά ο Θουκυδίδης είναι ο πατέρας της πολιτικής Ιστορίας. Η Ιστορία του για πρώτη φορά εγείρει αναρίθμητα ερωτήματα για την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών, που παραμένουν επίκαιρα και σήμερα. Εξετάζει το ρόλο της οικονομίας στην ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών προς τον εκπολιτισμό τους και το ρόλο που έπαιξε ο οικονομικός παράγων στις συγκρούσεις των ημερών του».
Είστε, αν δεν κάνω λάθος, ο πρώτος ιστορικός που παραδέχεται ότι μολονότι ο Θουκυδίδης επανεφηύρε την Ιστορία, ήταν ένας άνθρωπος με προσωπικά αισθήματα και αδυναμίες. Υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία στον «Πελοποννησιακό Πολέμο», όπου ο υποκειμενισμός είναι εμφανής;
«Ναι. Κομβικός στόχος του βιβλίου μου ήταν να επισημάνω τα σημεία όπου οι κρίσεις του είναι ανοιχτές στην κριτική και η εμπειρία του και οι προκαταλήψεις του διαφωνούν με την κοινή γνώμη της εποχής του και κάποιες σύγχρονές ερμηνείες του. Ενα παράδειγμα είναι η πεποίθησή του ότι η στρατηγική πολέμου που υιοθέτησε ο Περικλής ήταν η σωστή και θα επιτύγχανε αν την υιοθετούσαν οι επίγονοι. Οπως επίσης η απόδοση της σικελικής εκστρατείας ως μιας άγριας, ανόητης επιχείρησης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που εν μέρει απέτυχε επειδή οι Αθηναίοι δεν την υποστήριξαν όσο θα έπρεπε».
Υπάρχει πολιτικός των νεότερων χρόνων που θα μπορούσατε να συγκρίνετε με τον Περικλή;
«Δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν!».
Με τον Αλκιβιάδη;
«Οχι. Ιστορικά υπήρξε μόνον ένας Αλκιβιάδης!».
* Από την «Ωκεανίδα» κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Ντόναλντ Κέιγκαν «Περικλής ο Αθηναίος και η γέννηση της Δημοκρατίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου