Μη αναστρέψιμοι άνθρωποι

Ν. Λυγερός

Όταν χαρακτηρίζουμε τη θερμοδυναμική ισορροπία μέσω του ελάχιστου της ελεύθερης ενέργειας του Helmholtz (1821 – 1894), έχουμε ένα πρόβλημα απλό: οι οργανώσεις που υπάρχουν στη φύση είναι του ανάλογου τύπου; Μια απλή εξέταση της πραγματικότητας επαρκεί για να απορρίψει αυτήν την ιδέα. Αυτό σημαίνει με έμμεσο τρόπο ότι ακόμα και εκτός ισορροπίας μπορεί να βρεθεί μια τάξη που παράγει αυτό που παρατηρούμε στη φύση.

Σε μαθηματικό επίπεδο αυτή η προσέγγιση μπορεί να υποστηριχθεί μέσω της θεωρίας του Ramsey (1903 – 1930), ενώ στον τομέα της χημείας συμπίπτει με τη θεωρία του Prigogine (1917 – 2003). Θα είχε λοιπόν ενδιαφέρον να μελετήσουμε αυτό το πλαίσιο, για να αντιληφθούμε ότι έχει επιπτώσεις και στις ανθρώπινες δομές, έτσι ώστε να αποφύγουμε τις παγίδες της συστημικής σε ανοιχτά συστήματα.

Ένας τρόπος είναι η εισαγωγή των μη αναστρέψιμων διαδικασιών. Διότι η κοινωνία συνηθίζει να προωθεί μόνο τις αναστρέψιμες διαδικασίες για να αποφύγει την παρεμβολή του χρόνου και να μη χάσει το αιώνιο παρόν της, διότι όλη η δύναμη της βασίζεται αποκλειστικά σε αυτό το σημείο ανάλογα με μια συνάρτηση Dirac (1902 – 1984). Στην πραγματικότητα, οι συναρτήσεις Lyapounov (1857 – 1918) είναι πιο αποτελεσματικές, διότι αντέχουν την εντροπία που θα καθορίσει τη θετική φορά του χρόνου, την οποία παράγουν μόνο οι μη αναστρέψιμες διαδικασίες. Όσον αφορά στον άνθρωπο, η μη αναστρεψιμότητά του δεν προέρχεται μόνο από την ένταξή του μέσα στο χρονικό πλαίσιο, αλλά από το έργο του και τη δράση του μέσα στο πεδίο της ανθρωπότητας.

Γι' αυτό το λόγο η κοινωνία δεν θέλει έργο, διότι διαμορφώνει το χρόνο και αλλάζει αναγκαστικά το παρόν της. Η κοινωνία θέλει άτομα που ακολουθούν τις οδηγίες της και γονατίζουν με τις διαταγές της. Δεν θέλει καμιά καινοτομία, καμιά ριζοσπαστική κίνηση και βέβαια καμιά μη αναστρέψιμη διαδικασία. Με άλλα λόγια, ακόμα κι όταν παράγει θεσμούς είναι μόνο και μόνο για να διεκπεραιώσει, όχι όμως για να παράγει έργο. Με αυτήν την έννοια οι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι, διότι στην ουσία είναι μη αναστρέψιμοι. Το θεωρητικό πρόβλημα της είναι ότι μέσω των ανθρωπίνων σχέσεων δημιουργείται ένα δίκτυο από ιδιομορφίες ικανές να αναστρέψουν τη δομή της και την κυριαρχία του παρόντος. Εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν αλλάζει τη φάση. Γνωρίζουμε όμως ήδη από τις τεχνικές του Fourier (1768 – 1830) και του Fick (1829 – 1901), ότι μπορούμε ν' αντισταθούμε στη βούληση της κοινωνίας για να παράγουμε έργο για την ανθρωπότητα.

Σε αυτό το πλαίσιο έχουν σημαντική συμβολή οι σχέσεις του Onsager (1903 – 1976), διότι έδειξαν για πρώτη φορά ότι πέρα από την ισορροπία μπορούμε να έχουμε ουσιαστικά αποτελέσματα και σε συνδυασμό με τη διακλάδωση του Turing (1912 – 1954), εμφανίζονται κύκλοι διαδικασιών που παράγουν μια μορφή σταθερότητας ακόμα και στο πλαίσιο της θεωρίας καταστροφών του Thom (1923 – 2002). Στη συνέχεια, μέσω της μορφοκλασματικής ανάλυσης που ανέδειξε ο Mandelbrot (1924 – 2010), με τις εφαρμογές του μπορούμε να εκμεταλλευτούμε αυτό το πεδίο δράσης, για να αναπτύξουμε δομές πιο ανθεκτικές ακόμα κι εκτός ισορροπίας.

Με άλλα λόγια, το κεντρικό σύστημα δεν είναι η μόνη λύση, ακόμα κι αν η ιεραρχία του είναι η πιο απλή. Λειτουργεί με μια βάση που επιβάλλει, δίχως όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι παραγωγική. Ενώ σε πολεμολογική φάση οι προηγούμενες δομές αποτελούν ορθολογικά μια τοποστρατηγική ανθεκτικότητα που εξηγεί τη διαχρονικότητά τους στην ιστορία της ανθρωπότητας.