ΚΙΝΑ:Ο κόκκινος καπιταλισμός

Κινέζοι καταναλωτές περπατούν μπροστά από σύγχρονα εμπορικά κέντρα στο Πεκίνο

Οδοιπορικό στην αχανή χώρα, το μέλλον της οποίας θα ορίσει τα τεκταινόμενα σε ολόκληρο τον πλανήτη

Α. ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

ΧΟΝΓΚ ΚΟΝΓΚ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Οταν πριν από πέντε χρόνια το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας εξέλεξε ως νέο γενικό γραμματέα του τον Χου Τζιντάο, στα πολιτικά γραφεία της Ουάσιγκτον το ερώτημα που κυκλοφορούσε τις πρώτες μέρες ήταν: «Who is Hu?». Σήμερα δεν έχει πλέον καμιά σημασία.

Ο Χου θα παραμείνει Γραμματέας ως το επόμενο, 18ο Συνέδριο του κόμματος, το 2012, και αυτός που θα τον διαδεχτεί δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτε, όπως τίποτε δεν άλλαξε με το 17ο Συνέδριο. Ο γενικός γραμματέας, όπως και τα σημαίνοντα στελέχη του κόμματος, ανήκει στην τέταρτη γενιά, τη γενιά των ερυθροφρουρών οι οποίοι μεταβλήθηκαν σε κόκκινους μάνατζερ. Βρέθηκα στην Κίνα, δεκατρία χρόνια μετά την πρώτη μου επίσκεψη, προσκεκλημένος του Πανεπιστημίου Baptist στο Χονγκ Κονγκ.

Επισκέφθηκα το Μακάο, την Καντόνα και το Τσουχάι (μια πόλη του Νότου που πριν από 20 χρόνια ήταν ένα ψαροχώρι και σήμερα έχει φθάσει το 1.200.000 κατοίκους). Ανέβηκα στον Βορρά, κάτω από το Πεκίνο και διέσχισα μια από τις πιο ανεπτυγμένες επαρχίες, το Σαντόγκ, που αριθμεί 92.000.000 κατοίκους. Επισκέφθηκα το Τσινγκ Τάο όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο εργοστάσιο μπίρας στον κόσμο, το Βέι Χάι, το Τζινιάν και το Τσου Φου, την πατρίδα του Κομφούκιου, όπου βρίσκονται το ανάκτορο και ο τάφος του. Διέσχισα το Σαντόνγκ με αυτοκίνητο, 2.000 χιλιόμετρα σχεδόν.

Η νέα Κίνα δεν έχει καμιά σχέση με τη χώρα που υπήρχε προ δεκαετίας. Και αυτή που θα προκύψει τα επόμενα δέκα χρόνια δεν θα είναι η σημερινή. Οι ρυθμοί ανάπτυξης προκαλούν ίλιγγο και το μέλλον αυτής της παλιάς αυτοκρατορίας θα ορίσει τα τεκταινόμενα στον πλανήτη, το εμπόριο του Ειρηνικού, τις τιμές των πρώτων υλών, την κίνηση των διεθνών κεφαλαίων, τη μορφή των σύγχρονων πόλεων. Πριν από 20 χρόνια ίσως αυτά να ακούγονταν υπερβολικά. Οχι πλέον. Το μέλλον οικοδομείται εδώ - και είναι βέβαιο πως σε πολλούς δεν θα αρέσει.

Οταν το 1980 ο Ντενγκ Χσιάο Πινγκ καλούσε τον Μίλτον Φρίντμαν και τους συντηρητικούς οικονομολόγους της Σχολής του Σικάγου στο Πεκίνο, προκειμένου να προτείνουν τη μέθοδο για να περάσει η Κίνα στο καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, το γεγονός δεν σχολιάστηκε επαρκώς. Ολοι είχαν την περιέργεια να δουν πού το πήγαινε η νέα ηγεσία και τι είδους ανοίγματα θα πραγματοποιούνταν στο πολιτικό πεδίο.

Πολιτικά ανοίγματα δεν έγιναν αλλά η απόφαση που έλαβε το κομμουνιστικό κόμμα θα καθόριζε το μέλλον της χώρας. Τα εγγόνια των μαχητών της Μακράς Πορείας, οι παλιοί ερυθροφρουροί, θα γίνονταν οι κόκκινοι μάνατζερ που κυβερνούν σήμερα την Κίνα. Ο κόκκινος καπιταλισμός θα γινόταν πραγματικότητα, το πρότυπο της ανοικοδόμησης ήταν το Χονγκ Κονγκ, που όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το πολεοδομικό του παράδειγμα θα ακολουθούσε η ηπειρωτική, όπως αποκαλείται η Λαϊκή Κίνα.

Το 1994 που βρέθηκα εδώ, το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν 300 δολάρια. Σήμερα έχει φθάσει τα 2.000 και σύμφωνα με τις προβλέψεις των ιθυνόντων, όπως διατυπώθηκαν στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος, το 2012 θα είναι 10.000.

Η ανάπτυξη αυτή, που τρέχει με ετήσιο ρυθμό ο οποίος ξεπερνά το 11%, είχε τεράστιες συνέπειες στο περιβάλλον. Σε όποια κινεζική πόλη και αν μπεις, μυρίζει σαν καρβουναποθήκη, αφού το κάρβουνο είναι κατ' εξοχήν το υλικό που χρησιμοποιείται στα εργοστάσια. Η παραγωγή κάρβουνου στην Κίνα δεν επαρκεί και η χώρα εισάγει μεγάλες ποσότητες από την Αυστραλία και την Αφρική. Σε πολλές πόλεις τα εξωφρενικά ενεργοβόρα εργοστάσια βρίσκονται μέσα στις αστικές περιοχές με αποτέλεσμα η ρύπανση να είναι άνευ προηγουμένου.

Κατεβαίνοντας το αεροπλάνο να προσγειωθεί στο Τσινγκ Τάο, έβλεπα τις υψικαμίνους να εκπέμπουν κάπνα πυκνότερη και από τα σύννεφα. Περισσότεροι από 600.000 Κινέζοι υπολογίζεται ότι πεθαίνουν κάθε χρόνο από καρκίνο που οφείλεται στα πετροχημικά, ενώ άγνωστος είναι ο αριθμός όσων πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα. Το ένα πέμπτο των εδαφών της Ουράνιας Αυτοκρατορίας έχει μολυνθεί από τα απόβλητα των εργοστασίων, αλλά η βιομηχανία συνεχίζει να αναπτύσσεται με αλματώδεις ρυθμούς. Η Κίνα θέλει μέσα σε 30 χρόνια να αναπτύξει τον καπιταλισμό για τον οποίο χρειάστηκαν 300 χρόνια οι δυτικού τύπου Δημοκρατίες.

Η χώρα έχει γαζωθεί με υπερσύγχρονους αυτοκινητοδρόμους και σε κάθε 100 χλμ. σχεδόν υπάρχουν διόδια. Στα άκρα των αυτοκινητοδρόμων έχουν σπαρθεί εκατομμύρια δέντρα με σκοπό να συγκρατούν την άμμο που μεταφέρει ο αέρας από την έρημο Γκόμπι στον Βορρά. Τα ΙΧ αυτοκίνητα που κυκλοφορούν είναι κυρίως ιαπωνικά και ευρωπαϊκά, αλλά όλα σχεδόν τα βαριά φορτηγά που μεταφέρουν ζώα, εμπορεύματα και πρώτες ύλες είναι κινεζικής κατασκευής.

Ο κόσμος έμεινε έκθαμβος όταν η Κίνα ανακοίνωσε ότι θα έχτιζε το τερατωδών διαστάσεων φράγμα των τριών Χαραδρών στον ποταμό Γιανγκ Τσε και παρά τις προειδοποιήσεις για την τεράστια οικολογική καταστροφή το φράγμα χτίστηκε. Το αντίτιμο ήταν να σκεπαστούν (καταστραφούν) από τα νερά 800 πόλεις, οκτώ από τις οποίες ήταν ανεκτίμητης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας, και να χάσουν τα σπίτια τους πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι.

Αμερικανός καθηγητής με τον οποίον συζήτησα για αυτά στο Τσουχάι, μού είπε γελώντας σαρδόνια: «Οι Κινέζοι νοιάζονται για το ως εδώ» - έβαλε την παλάμη του δέκα εκατοστά μπροστά από το στήθος του. «Τα άλλα δεν τους ενδιαφέρουν. Επίσης δεν νοιάζονται για οτιδήποτε δεν είναι για πούλημα. Και το περιβάλλον είναι κάτι για το οποίο δεν υπάρχουν πελάτες».

Περιπατητές έξω από το πάρκο που φέρει το όνομα του Τσιανγκ Κάι Σεκ. Η Κίνα θέλει να μετονομάσει το πάρκο και να σβήσει όλα τα σημάδια που θυμίζουν τον εθνικιστή ηγέτη

Ο μεγάλος πελάτης βέβαια είναι η Δύση - πάντοτε η Δύση ήταν ο πελάτης της Ανατολής, αν θυμηθούμε τα όσα έχουν γράψει οι κατά καιρούς περιηγητές. Και οι επόμενοι δύο στόχοι είναι πρώτα η ανάπτυξη εμπορικού στόλου και έπειτα η έξοδος στο Διάστημα. Οι Κινέζοι φιλοδοξούν να πάνε πρώτοι στον Αρη. Διόλου απίθανο να συμβεί.

Το σύστημα ιατρικής περίθαλψης στην Κίνα είναι χειρότερο και από αυτό των ΗΠΑ. Οταν το 1980 διαλύθηκαν οι κομμούνες που παρείχαν τουλάχιστον πρωτοβάθμια ιατρική φροντίδα σε όλους, η περίθαλψη ιδιωτικοποιήθηκε. Αντιλαμβάνεται όμως κανείς ότι σε πολλές αγροτικές περιοχές όπου οι άνθρωποι ζουν με ένα δολάριο την ημέρα δεν μπορούν να πληρώσουν ιδιωτική ασφάλιση, με αποτέλεσμα στα γεράματά τους να εξαρτώνται από τη βοήθεια των παιδιών και των συγγενών τους. Οποιος δεν έχει ιδιωτική ασφάλιση στην Κίνα είναι υποχρεωμένος να καταβάλει ένα σεβαστό ποσόν αν χρειαστεί να μπει σε νοσοκομείο.

Παρά την τεράστια ανάπτυξη η ανεργία στην Κίνα είναι εξαιρετικά υψηλή. Τα επίσημα στοιχεία της κυβέρνησης μιλούν για 3,6%, αλλά περιλαμβάνουν μόνο τους εργαζομένους στις αστικές περιοχές. Αν περιληφθούν και οι αγρότες, τότε η ανεργία αγγίζει το 20%. Αυτό οφείλεται στην ίδια τη δομή της οικονομίας. Από το 1998 ως σήμερα περισσότεροι από 80.000.000 άνθρωποι στα κρατικά εργοστάσια έχασαν τη δουλειά τους και θεωρητικά το κράτος θα τους παρείχε βοήθεια, αλλά στην πράξη η συντριπτική τους πλειονότητα συντηρείται από τις οικογένειές τους.

Η οικονομική σύγκρουση, φυσικά, θα είναι με την Ιαπωνία. Οι Κινέζοι δεν ξεχνούν τα όσα υπέστησαν από τους Ιάπωνες πριν και κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου. Θα πάρουν εκδίκηση στο οικονομικό πεδίο, όπως μου είπε ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σαντόνγκ στο Τζινιάν, αφού πρώτα σε ερώτησή μου για το ποια είναι η άποψή του για τους Ιάπωνες, μου είπε «τόση δα» δείχνοντας την άκρη από το μικρό του δαχτυλάκι.

Η Κίνα κατέχει ένα από τα χειρότερα ρεκόρ παγκοσμίως στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινιστεί ότι εκείνο που ενδιαφέρει το καθεστώς δεν είναι οι αρνητικές απόψεις που διατυπώνονται στις παρέες όσο αυτές δεν αποκτούν δημόσια έκφραση. Αυτή η τελευταία χτυπιέται αλύπητα. Το καθεστώς ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στο Διαδίκτυο και επί του προκειμένου έλαβε τη συνδρομή της Microsoft.

Παράλληλα ανέπτυξε για τον έλεγχο του Διαδικτύου μια υπηρεσία που αποτελείται από ολόκληρο «στρατό» 30.000 ατόμων επιφορτισμένων με το καθήκον να αναφέρουν στις Αρχές ό,τι μπαίνει και βγαίνει στον κυβερνοχώρο που αντιτίθεται στην πολιτική ηγεσία, στο κόμμα ή στις επιλογές του. Μίλησα με ανθρώπους που έκαναν ανοιχτά κριτική στο καθεστώς - από τα δεξιά και τα αριστερά. Οταν η κριτική δεν αποκτά δημόσια έκφραση μοιάζει ανεκτή, αλλά δομικά η κοινωνία ελέγχεται μέσω του κομματικού μηχανισμού με έναν τρόπο που δεν μοιάζει ενοχλητικός, ωστόσο έπειτα από μερικές ημέρες αντιλαμβάνεσαι ότι δεν παύει να είναι ασφυκτικός.

Τα συμφέροντα του διεθνούς κεφαλαίου στη χώρα είναι τέτοια που το σύστημα, όπως λειτουργεί, ευνοεί τους πάντες - πλην των απλών πολιτών. Οταν μετά την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα εισήλθαν τα κινεζικά στρατεύματα στην πόλη, όλοι είχαν την εύλογη ανησυχία για το τι θα συνέβαινε και πώς θα εκφραζόταν η στρατιωτική παρουσία της Λαϊκής Κίνας. Απέναντι από το ξενοδοχείο του πανεπιστημίου που με φιλοξενούσε στο Χονγκ Κονγκ, υπήρχε στρατόπεδο του Κόκκινου Στρατού με αγκαθωτό σύρμα γύρω γύρω επάνω στον εξωτερικό τοίχο. Τις τρεις εβδομάδες που έμεινα στην πόλη, είδα μόνο μία φορά στρατιώτες στις 5.30 το πρωί να κάνουν τη γυμναστική τους. Εκτοτε δεν φάνηκε ψυχή, λες και το στρατόπεδο ήταν εγκαταλελειμμένο.

Η επόμενη ημέρα

Οι δυτικές χώρες ­ κυρίως οι ΗΠΑ ­ οι οποίες διαμαρτύρονται για την προσπάθεια των Κινέζων να προσεταιριστούν τις αφρικανικές χώρες πολιτικά, είναι οι τελευταίες ασφαλώς που μπορούν να κατηγορήσουν για αυτό τους Κινέζους οι οποίοι εξαρτώνται σοβαρά για τη λειτουργία των ενεργοβόρων εργοστασίων τους από τις πρώτες ύλες της Αφρικής.

Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πρώτων υλών (μεταξύ άλλων σιδήρου, αλουμινίου και χαλκού) και πρώτη παγκοσμίως στην παραγωγή οικιακών συσκευών. Δεν είναι πια αυτάρκης σε τρόφιμα. Εισάγει λ.χ. μεγάλες ποσότητες σόγιας από τη Βραζιλία, όπου το προϊόν αυτό καλλιεργείται πλέον σε αποδασωμένες περιοχές του Αμαζονίου.

Και βέβαια οι ηγέτες των δυτικών χωρών, ιδιαίτερα οι Αμερικανοί, έχουν βαθύτατα ανησυχήσει από την προσπάθεια των Κινέζων να διεισδύσουν στις χρηματοπιστωτικές αγορές της Δύσης αγοράζοντας μετοχές και ανοίγοντας τραπεζικά καταστήματα.

Τι θα συμβεί στο μέλλον;

Κάθε πρόβλεψη μοιάζει παρακινδυνευμένη. Πολλοί λένε πως όσο η οικονομική ανάπτυξη θα συνεχίζεται με αυτούς τους ρυθμούς η πολιτική σταθερότητα στην Κίνα θα είναι δεδομένη ­ αλλά πρόκειται βέβαια για υπεραπλούστευση. Το κομμουνιστικό κόμμα με τα 73.000.000 μέλη του και ο Κόκκινος Στρατός είναι τόσο ισχυρά και η διείσδυση του διεθνούς κεφαλαίου τόσο βαθιά που η μόνη ελπίδα εκδημοκρατισμού της χώρας μπορεί να προέλθει από την ανάπτυξη. Αλλά πόσες γενιές θα θυσιαστούν ως τότε και ποια θα είναι η καταστροφή που θα προκληθεί στο περιβάλλον;

«Υπάρχει και κάτι που δεν το συζητάει κανείς» μου είπε η Μέι Φονγκ, ανταποκρίτρια της «Wall Street Journal» στο Πεκίνο, η οποία τιμήθηκε εφέτος με το βραβείο Πούλιτζερ. «Είναι παρανοϊκό το ότι η τέταρτη μέχρι στιγμής μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο αποτελεί δικτατορικό καθεστώς. Αλλά ας το αφήσουμε αυτό. Φαντάζεσαι τι θα γίνει σε 30 χρόνια όταν ένας στους δύο κατοίκους του πλανήτη θα είναι Κινέζος; Ποιος θα πληρώσει το κόστος της κοινωνικής ασφάλισης και όλα όσα συνεπάγεται;».

Οι πρωτοβουλίες της Ταϊβάν

Το 1981 ο Ντενγκ Χσιάο Πινγκ διαβεβαίωσε δημοσία πως η Λαϊκή Κίνα δεν σκοπεύει να ανακτήσει την Ταϊβάν διά της βίας. Αν, είπε, το νησί ενωνόταν με τη Λαϊκή Κίνα ειρηνικά, οι κάτοικοί του θα απολάμβαναν υψηλό επίπεδο αυτονομίας.

Συνομιλίες για την ένωση Κίνας - Ταϊβάν δεν έλαβαν χώρα ποτέ, ωστόσο έκτοτε οι οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες αναπτύχθηκαν ταχέως και από το 1987 η Ταϊβάν ήρε την απαγόρευση να μην ταξιδεύουν οι πολίτες της στη Λαϊκή Κίνα. Οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας μετά τον θάνατο του Ντενγκ το 1997 δεν έπαψαν να επαναλαμβάνουν την ίδια διαβεβαίωση, χωρίς όμως να παραλείπουν να τονίζουν με κάθε πρόσφορη ευκαιρία ότι θα θεωρήσουν εχθρική πράξη την όποια προσπάθεια της Ταϊβάν να κηρύξει την ανεξαρτησία της.

Οι Κινέζοι θεωρούσαν πάντοτε την Ταϊβάν τμήμα της Κίνας ενώ πολλοί κάτοικοι του νησιού και μεγάλο μέρος των πολιτικών τους δεν παύουν να υποστηρίζουν ότι είναι παράλογη η απαίτηση να ενωθεί η Ταϊβάν με την Κίνα. Ωστόσο η Ταϊβάν έγινε δημοκρατία δυτικού τύπου μόλις το 1996, όταν πρώτη φορά έγιναν εκλογές με καθολική ψηφοφορία στη χώρα.

Τον εφετινό Σεπτέμβριο το κυβερνών Δημοκρατικό Προοδευτικό Κόμμα ενέκρινε ψήφισμα που προβλέπει νέο Σύνταγμα για τη χώρα και πρωτοβουλία ώστε η Ταϊβάν να αποκτήσει διεθνές status ανεξάρτητης χώρας και να γίνει μέλος του ΟΗΕ με την ονομασία Ταϊβάν. Τον Μάρτιο του 2008 μάλιστα η κυβέρνηση προτίθεται να διεξαγάγει σχετικό δημοψήφισμα. Την 1η του περασμένου Αυγούστου προσχέδιο παρόμοιου ψηφίσματος είχε δοθεί στη δημοσιότητα και θεωρήθηκε πρόκληση από τη Λαϊκή Κίνα, αφού η ημερομηνία αυτή είναι η ημέρα εορτασμού των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, έναν μήνα πριν από την έναρξη του 17ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, 500.000 κάτοικοι της Ταϊβάν διαδήλωναν υπέρ της ανεξαρτησίας της.

Οι πρωτοβουλίες της Ταϊβάν δεν έχουν την έγκριση των ΗΠΑ, οι οποίες κατά καιρούς φρόντιζαν να προειδοποιούν την πολιτική ηγεσία της να μην προχωρήσει σε τέτοιες ενέργειες. Στις 11 του περασμένου Σεπτεμβρίου το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ήταν ξεκάθαρο: «Οι ΗΠΑ αντιτίθενται σε οποιαδήποτε πρωτοβουλία που στοχεύει μονόπλευρα στο να αλλάξει το status της Ταϊβάν. Δεν αναγνωρίζουμε την Ταϊβάν ως ανεξάρτητο κράτος...». Δύο ημέρες αργότερα ο πρόεδρος της Ταϊβάν Τσεν Σούι Μπιάν απάντησε: «Οι ΗΠΑ έχουν τα συμφέροντά τους και εμείς τα δικά μας».

Οι ηγέτες της Λαϊκής Κίνας δεν όξυναν το ζήτημα. Στην αρχή της εναρκτήριας ομιλίας του στο 17ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος ο Χου Τζιντάο έτεινε, υποτίθεται, κλάδο ειρήνης προς την πολιτική ηγεσία της Ταϊβάν: «Στη βάση της αρχής μιας ενιαίας Κίνας ας συζητήσουμε για ένα τέλος και τυπικά της εχθρότητας ανάμεσα στις δύο πλευρές και ας καταλήξουμε σε μια συμφωνία» είπε. Αλλά ήταν σαφής ως προς το ότι η Λαϊκή Κίνα δεν θα αποδεχόταν επ' ουδενί μια ανεξάρτητη Ταϊβάν: «Θέλουμε με απόλυτη ειλικρίνεια να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια προκειμένου να επιτύχουμε την ειρηνική επανένωση (σ.σ.: Λαϊκής Κίνας και Ταϊβάν) αλλά δεν θα επιτρέψουμε ποτέ και σε κανέναν να αποσπάσει την Ταϊβάν από τη μητέρα-πατρίδα υπό οποιοδήποτε όνομα και μέσον».

Με το Χονγκ Κονγκ και το Μακάο τα πράγματα είναι απλούστερα. Αποτελούν τμήματα της Κίνας η οποία δεν επεμβαίνει ανοιχτά στις υποθέσεις τους. Το καθεστώς αυτονομίας που απολαμβάνουν λήγει ωστόσο το 1949. Ούτως ή άλλως το μέλλον τους εξαρτάται από τις εξελίξεις στη Λαϊκή Κίνα. Και όχι μόνο το δικό τους.

Πηγή:Το ΒΗΜΑ

09/12/2007 , Σελ.: A38 Κωδικός άρθρου: B15236A381ID: 291150