Η οργάνωση και η δομή της Ε. Ο. Κ. Α. και ο Γεώργιος Γρίβας

Η Βρετανική πολιτική σχετικά με την αυτοδιάθεση της Κύπρου, υπήρξε ξεκάθαρα αρνητική μετά το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, παρά τις υποσχέσεις που είχαν παρασχεθεί στο παρελθόν αφειδώς. Συγκεκριμένα ο Βρετανός υφυπουργός σε θέματα αποικιών Χένρυ Χόπκινσον δήλωσε τον Σεπτέμβριο 1954 ότι "ουδέποτε" η Κύπρος θα αποκτούσε την ανεξαρτησία της.

Η ανοιχτή Αγγλική περιφρόνηση της Κυπριακής ανεξαρτησίας σε εποχή που η διεκδίκηση της εθνικής ανεξαρτησίας βρισκόταν σε επικαιρότητα παγκοσμίως (Ινδία, Κογκό, Αλγερία, Μαρόκο κτλ), ενεργοποίησε μια σειρά από διπλωματικές και στρατιωτικές εξελίξεις στην Μεγαλόνησο, όπως η (αποτυχημένη) ανακίνηση του θέματος την Κυπριακής ανεξαρτησίας στον ΟΗΕ από την κυβέρνηση Παπάγου. Αλλά μια ακόμη σημαντικότερη εξέλιξη αποτέλεσε η απόφαση του απόστρατου συνταγματάρχη Γεωργίου Γρίβα, να ξεκινήσει ένοπλη αντίσταση στην Κύπρο κατά της Βρετανικής εξουσίας. Εκ πρώτης όψεως ο Αγώνας αυτός φαινόταν καταδικασμένος, καθώς τα γεωγραφικά δεδομένα του νησιού, οι συντριπτικές δυνατότητες της πανίσχυρης Βρετανίας, αλλά και η ανοιχτή αντίθεση των τουρκοκυπρίων και του ΑΚΕΛ, φαίνονταν ανυπέρβλητα εμπόδια. Ο οπλισμός που χρησιμοποιήθηκε στον Αγώνα προερχόταν από την αντιστασιακή οργάνωση "Χ" και μεταφέρθηκε με άκρα μυστικότητα στην Κύπρο μέσα στο 1954.

Ο στρατιωτικός ηγέτης του αγώνα Γεώργιος Γρίβας αποτέλεσε την ψυχή του αντιαποικιακού αυτού αγώνα. Πολιτικός ηγέτης του Αγώνα αναδείχθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄, ο οποίος πρωταγωνίστησε στις πολιτικές εξελίξεις στην Κύπρο για περισσότερο από 20 χρόνια. Ο Γρίβας με στοχευμένα πατριωτικά μηνύματα κατάφερε να κινητοποιήσει την συντριπτική πλειοψηφία του Κυπριακού λαού ανεξαρτήτως ηλικίας, κοινωνικής τάξης και πολιτικής τοποθέτησης δημιουργώντας την μυστική επαναστατική οργάνωση Ε.Ο.Κ.Α. (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών). Σε τόσο κρίσιμες και οριακές αναμετρήσεις όμως, δεν αρκούν μόνο η θέληση η πίστη, τα ωραία λόγια και οι καλές προθέσεις. Η επιτυχία σε έναν αγώνα εναντίον ενός συντριπτικά ισχυρότερου αντιπάλου, χρειάζεται μέθοδο και σχέδιο και ο Γρίβας απέδειξε ότι διέθετε και τα δύο. Ο τύπος της οργάνωσης που επέλεξε ο Γρίβας, ουσιαστικά του επιβλήθηκε από τις ιδιαιτερότητες του εγχειρήματος.

Ουσιαστικά σχεδίασε ένα συγκεντρωτικό προσωποπαγές πυραμιδοειδές σχήμα διοίκησης στο οποίο ο ίδιος ερχόταν σε επαφή με λίγους τομεάρχες οι οποίοι με την σειρά τους ήλεγχαν και στελέχωναν στην περιοχή τους την τοπική νεολαία (Α.Ν.Ε.), το πολιτικό σκέλος της οργάνωσης (Π.Ε.Κ.Α.) και τις τοπικές ομάδες δολιοφθορέων, των εκτελεστών και όσων είχαν αναλάβει την εξουδετέρωση Τουρκικών ομάδων. Κάθε τομεάρχης όφειλε να τηρεί ενήμερο τον αντικαταστάτη του, ο οποίος παρέμενε αδρανής όπως και οι εφεδρείες όλων των σχηματισμών, για να μην επισημανθούν από τους Άγγλους. Κατά κανόνα οι ενεργοί δεν γνώριζαν τους εφέδρους για λόγους εχεμύθειας και μυστικότητας. Σχεδόν όλα τα κατώτερα μέλη της ΕΟΚΑ γνώριζαν μόνο λίγα μέλη της οργάνωσης που συνεργάζονταν άμεσα, ενώ αγνοούσαν κρίσιμες πληροφορίες για την οργάνωση τα μέλη της και την δομή της για λόγους ασφαλείας καθώς σε περίπτωση που συλλαμβάνονταν, υποβάλλονταν σε φρικτά βασανιστήρια από τους Άγγλους.

Ανάμεσα στους τομεάρχες και τον Αρχηγό είχε αναπτυχθεί ένα δαιδαλώδες σύστημα από συνδέσμους (κυρίως ήταν ηλικιωμένοι και ανήλικα παιδιά) που κατάφερναν να διακινούν μεγάλο όγκο πληροφοριών και διαταγών με σχετική επιτυχία. Η επικοινωνία καθώς και η αλληλογραφία του Γρίβα δεν συγκεντρωνόταν σε ένα σημείο αλλά κυκλοφορούσε τμηματικά από πολλά πρόσωπα, ώστε να ελαχιστοποιείται ο άμεσος κίνδυνος από τυχόν σύλληψη ενδιάμεσου συνδέσμου. Παράλληλα υπήρχαν και εφεδρικοί σύνδεσμοι αν αχρηστεύονταν οι ενεργοί, ενώ ο Γρίβας χρησιμοποιούσε διαφορετική γραφή και όνομα για κάθε τομέα για λόγους ασφαλείας. Ο ίδιος ο Γρίβας εκτός από τους τομεάρχες, είχε υπό την άμεση διοίκηση του τις αντάρτικες ομάδες τις οποίες συντόνιζε και συχνά συμμετείχε στις πολύ περιορισμένες επιχειρήσεις τους, καθώς και τους μηχανισμούς της προπαγάνδας (φυλλάδια, ανακοινώσεις της οργάνωσης), των πληροφοριών (πράκτορες στην αστυνομία, νεολαία, πληροφορίες από φλυαρίες και συζητήσεις Βρετανών αξιωματικών κτλ), των εφοδιασμών και όλων των συνδέσμων.

Γίνεται φανερό από όσα αναφέραμε, πως αν ο Γρίβας έπεφτε στα χέρια των Άγγλων η έχανε την ζωή του, το παν θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος σε λίγες στιγμές. Ουσιαστικά ένα πρόσωπο (Γρίβας - "Διγενής") ασκούσε την διοίκηση και λάμβανε τις στρατιωτικές αποφάσεις, έχοντας μόνο έναν βοηθό, με τον "σταθμό διοίκησης" της οργάνωσης να μεταφέρεται συνεχώς για ασφάλεια. Βασικός αποφασιστικός παράγοντας επιτυχίας ενός τόσο αντίξοου αγώνα ήταν η ομόθυμος συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού της Κύπρου, που ακόμη και όταν οι Βρετανοί στρατιώτες αυξήθηκαν σε 70.000 (ένας για κάθε δέκα κατοίκους), επέτρεπε στο ανορθόδοξο σύστημα της ΕΟΚΑ που περιγράψαμε να λειτουργεί αποτελεσματικά. Οι σκληρές βρετανικές μέθοδοι καταστολής, όπως το περίφημο "κερφιου", τα βασανιστήρια των αιχμαλώτων, οι απαγχονισμοί των αγωνιστών που συνελήφθησαν, δεν έκαμψαν το φρόνημα των Κυπρίων που ενίσχυαν και στελέχωναν μαζικά κάθε τομέα της οργάνωσης.

Έτσι, χάρις την μαζική λαϊκή συμμετοχή, ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν χαλάρωσε σε κανένα σημείο της τετραετίας 1955-1959, με συνεχείς εκτελέσεις Άγγλων, ανατινάξεις, εκρήξεις, σαμποτάζ, ανταρτοπόλεμο, οικονομικό εμπάργκο και παθητική αντίσταση, σκληρές επιθέσεις κατά των Τουρκοκυπρίων και εκτελέσεις στελεχών του ΑΚΕΛ για συνεργασία με τους Άγγλους. Τα πιο εντυπωσιακά "χτυπήματα" της οργάνωσης, ήταν οι πολλές εκτελέσεις Βρετανών αξιωματικών μέρα - μεσημέρι σε κεντρικά σημεία των πόλεων, μπροστά σε δεκάδες αυτόπτες μάρτυρες. Παρά τις εξαντλητικές ανακρίσεις, οι Βρετανοί τις περισσότερες φορές δεν κατάφεραν να βρουν είτε τον δολοφόνο είτε το όπλο της δολοφονίας.

Η βίαιη δράση της ΕΟΚΑ είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 500 νεκρούς (περισσότεροι από τους μισούς ήταν Άγγλοι στρατιώτες, ενώ περίπου 150 ήταν ελληνοκύπριοι) και 1200 τραυματίες. Η οικονομία της Κύπρου γονάτισε από τις δολιοφθορές και τον οικονομικό πόλεμο, αποτελώντας μια σοβαρή οικονομική αιμορραγία για τους Βρετανούς. Ο Κυπριακός λαός έφτασε πολύ κοντά στην αυτοδιάθεση, η οποία προσφέρθηκε εμμέσως από τον Χάρντινγκ στις περίφημες διαπραγματεύσεις του με τον Μακάριο το 1956. Το πιο αστείο από όλα είναι ότι "ερευνητές" - υβριστές του Γρίβα, όπως ο κ. Ηρακλείδης, υποστηρίζουν ότι στις διαπραγματεύσεις αυτές χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία για τον Κυπριακό Ελληνισμό. Δεν αναφέρουν πουθενά όμως ποιος (Γρίβας - ΕΟΚΑ) και τι (βίαιη εξέγερση) ανάγκασε τον Βρετανό αποικιοκράτη να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.....

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Αναμφίβολα η δράση της ΕΟΚΑ ήταν σκληρή και είχε και αθώα θύματα, μέλη του ΑΚΕΛ και τουρκοκύπριους. Πάντως σε όλα τα αντίστοιχα αντιαποικιακά κινήματα της εποχής (Αλγερία, Μαρόκο, Παλαιστίνη, Κογκό) οι απώλειες αμάχων ήταν πολύ μεγαλύτερες ενώ οι μάχες εκεί ήταν κυριολεκτικά χωρίς έλεος, με χιλιάδες νεκρούς. Η κριτική που ασκείται από αριστερές γραφίδες για την βία της ΕΟΚΑ είναι άκρως υποκριτική, εκτός αν κάποιος από την Αριστερά υποστηρίξει σοβαρά ότι οι αντάρτες του Φιντέλ Κάστρο και του "Τσε", οι αγρότες του Μάο Τσε Τουνγκ και οι Βιετκόγκ του Γκιάπ κρατούσαν τουλίπες στα χέρι και δεν σφαγίασαν χωρίς έλεος όχι τον αποικιοκράτη ξένο κατακτητή, αλλά τους συμπατριώτες τους "αστούς" τους "κεφαλαιοκράτες" και τους "εκμεταλλευτές", κοινωνικές κατηγορίες που πάντοτε καθορίζονταν πολύ αυθαίρετα από την Άκρα αριστερά.

Ι. Β. Δ.

Πηγές

-Γεώργιος Γρίβας, Αγών ΕΟΚΑ και ανταρτοπόλεμος, έκδοση 1962

-Μαρία Σαμπατακάκη, Το κυπριακό Ζήτημα, από την Αγγλοκρατία στην διχοτόμηση, εκδόσεις Περισκόπιο

Αλέξης Ηρακλείδης, Κυπριακό - σύγκρουση και επίλυση, εκδόσεις Ι. Σιδέρης

-η πρώτη επαναστατική προκήρυξη της ΕΟΚΑ

-Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ (1955-1959) (πολύτιμο υλικό με πρωτογενείς πηγές που αξίζει να επισκεφθείτε)

-διδακτορική διατριβή της Ιωάννας Καλογεροπούλου με θέμα την ΕΟΚΑ

-ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ για την ΕΟΚΑ με πρωτότυπο υλικό

istorikathemata