«Το Νησί»: ένα Ορθόδοξο αριστούργημα στα αζήτητα

του Γιώργου Πισσαλίδη

Μια ρώσικη ταινία κυκλοφορεί τον τελευταίο χρόνο από χέρι σε χέρι στουςεκκλησιαστικούς κύκλους και προβάλλεται σε πολλές ενορίες. Πρόκειταιγια το πολυβραβευμένο «Το Νησί» (Ostrov) του Πάβελ Λουνγκίν, τηνμοναδική ταινία που καταγράφει στο σελιλόϊντ την Ορθόδοξηπνευματικότητα, άλλα που οι Έλληνες διανομείς απαξίωσαν να τοδιανείμουν. Και αυτό παρόλο που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκηςτου 2006.

«Το Νησί»: Μια ταινία έμπλεη Ορθόδοξης πνευματικότητας.

Γραμμένο από τον Ντμίτρι Σομπόλεβ, ένανθρησκευόμενο μαθητή σχολής κινηματογράφου, «Το Νησί» είναι μια παραβολήγια την αμαρτία, την Πίστη και την λύτρωση στην ζωή ενός μοναχού πουζει στην Λευκή Θάλασσα.

Η ταινία ξεκινά στην διάρκεια του ΔευτέρουΠαγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Ναζί συλλαμβάνουν τον Ανατόλι, ναύτη ενόςρυμουλκού μέσα σε μια μαούνα που μεταφέρει κάρβουνο. Υπό την απειλή τουόπλου ο δειλός Ανατόλι θα αναγκαστεί πρώτα να προδώσει την κρυψώνα τουκαπετάνιου του και μετά να τον σκοτώσει με αντάλλαγμα την ζωή του. Τότεοι Γερμανοί θα ανατινάξουν το πλοίο και ο Ανατόλι θα λιποθυμήσει απότον φόβο του. Την άλλη μέρα θα τον βρουν μοναχοί από ένα κοντινόμοναστήρι και θα γίνει ο θερμαστής του μοναστηριού.

Μετά η δράση μεταφέρεται στο 1976. Τώρα οΑνατόλι είναι μοναχός, η καλύτερα ένας στάρετς. Οι απλοί άνθρωποι τονθεωρούν άγιο (ιδιότητα που ο ίδιος αρνείται) και έρχονται να τουζητήσουν την συμβουλή του για πνευματικά θέματα. Μια νεαρή ανύπαντρηκοπέλα (Γιάνα Εσίποβιτς) έρχεται να του ζητήσει συμβουλή για μίαέκτρωση. Εκείνος πριν καν του πει τίποτα της φωνάζει και της λέει ναμην σκεφτεί καν να διαπράξει τέτοιο φόνο. Μια χήρα ( Νίνα Ουσάτοβα)έρχεται να τον ρωτήσει για τον άνδρα της που χάθηκε πριν τριάντα χρόνιαστον πόλεμο. Πιο σημαντική είναι η σκηνή του θαύματος όπου μια μητέραφέρνει τον παράλυτο γιο της και εκείνος με την προσευχή και την ΘείαΧάρι τον θεραπεύει. Ενώ θα μαλώσει την μητέρα όταν θα προτιμήσει ναγυρίσει τρομοκρατημένη στην δουλειά, αντί να κάτσει στο μοναστήρι γιανα γίνει τελείως καλά ο γιός της.

Ο πρώην ροκ σταρ Πιοτρ Μαμόνωφ υποδύεται έναν μοναχό που το παρελθόν του τον στοιχειώνει.

Παρ' όλη την αγιότητα του, ο Ανατόλι νοιώθεισυντετριμμένος από την αμαρτία του φόνου που διέπραξε στην διάρκεια τουπολέμου. Γι' αυτό και σε όλη την διάρκεια του έργου ψέλνει την ΝοεράΠροσευχή: «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον εμέ, τον αμαρτωλό». Ενώ δηλώνειστον Πατέρα Φιλάρετο (Βίκτορ Σουκορούκωφ), ηγούμενο της μονής: «Οιαρετές μου; Οι αρετές μου βρωμάνε».

Σε αυτήν την προσωπική συντριβή ο λέβητας πουο Ανατόλι εφοδιάζει με κάρβουνο γίνεται σύμβολο της θρησκευτικής καιτης προσωπικής Κόλασης. Οι τύψεις του έχουν τρελάνει τον Ανατόλι καισυμπεριφέρεται περίεργα. Τραγουδά δυνατά στο καμπαναριό, δεν κάνειμπάνιο, κάνει πλάκες στους μοναχούς. Ενώ προσεύχεται προς την αντίθετηκατεύθυνση από τους υπόλοιπους μοναχούς. Αυτή η συμπεριφορά τουπροβληματίζει τους υπόλοιπους μοναχούς, που αναρωτιούνται αν ο Ανατόλιείναι τρελός, αντί για άγιος. Ενώ υπάρχει και ο πάτερ Ιώβ (ΝτμίτριΝτιούζεφ), δεξί χέρι του ηγούμενου, που ζηλεύει το μεγαλείο τουΑνατόλι.

Ο πατήρ Ιώβ που ζηλεύει την αγιότητα του πατρός Ανατόλυ.

Όμως ο Ανατόλι δεν είναι τρελός. Είναι μιακλασσική περίπτωση ενός «εν Χριστώ σαλού», από αυτούς που υπάρχουν κατάκόρον στην Ορθόδοξη Παράδοση. «Εν Χριστός σαλός» είναι κάποιος πουφέρεται εκκεντρικά, αλλά που μέσω αυτής της συμπεριφοράς μεταδίδει τηνΔιδασκαλία του Χριστού. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιαςσυμπεριφοράς στην ταινία, είναι όταν καίγεται το κελί του ΠατέραΦιλάρετου και έρχεται να ζήσει μαζί με τον Ανατόλι. Εκείνος θα τονκλειδώσει στο καλύβι που είναι αποπνικτικό εξαιτίας του λέβητα. Ενώ θαπετάξει στην φωτιά τις αγαπημένες του μπότες και στην θάλασσα τηναγαπημένη κουβέρτα του ηγούμενου.

Όμως εξαιτίας αυτού του συμβάντος οπατήρ Φιλάρετος θα καταλάβει πόσο λίγη πίστη έχει ο ίδιος και θαευχαριστήσει τον Ανατόλι που τον αποδέσμευσε από τα υλικά αγαθά. H όλησυμπεριφορά του Ανατόλι φέρνει στον νου τον Πατέρα Ζωσιμά από τους«Αδελφούς Καραμαζώφ» του Ντοστογιέφσκι. Και εδώ βρίσκεται και ένα απότα θεολογικά μηνύματα του έργου: ότι η Πίστη πάει πέρα από συμβάσειςκαι τυπολατρία.

Ο πατήρ Ανατόλυ και η προσωπική του Κόλαση.

Μια μέρα ένας ναύαρχος τον επισκέπτεται με τηνδαιμονισμένη κόρη του και εκείνος την απολυτρώνει. Ο ναύαρχοςαποδεικνύεται ότι είναι ο Τιχόνωφ, που είχε μόνο τραυματιστεί και τουλέει ότι τον έχει συγχωρήσει προ πολλού. Τώρα ο Ανατόλι μπορεί ναπεθάνει επιτέλους ήρεμος. Πριν όμως γίνει αυτό, θα κάνει ειρήνη με τονΠατέρα Ιώβ με ένα συγκλονιστικό τρόπο.

Πρέπει να πούμε ότι ο Πάβλεφ Λουντίν δενθεωρεί τον ήρωα του έξυπνο ή πνευματικό αλλά «ευλογημένο με την έννοιαότι είναι ένα γυμνό νεύρο που συνδέεται με τον πόνο του κόσμου. Ηαπόλυτη δύναμη του είναι η αντίδραση του στον πόνο των ανθρώπων που τονεπισκέπτονται. Όταν όμως το θαύμα συμβαίνει, οι λαϊκοί άνθρωποι πουαποζητούν το θαύμα δεν είναι ικανοποιημένοι, γιατί ο κόσμος δενανέχεται την ύπαρξη καθημερινών θαυμάτων» Ο Ντμίτρι Σομπόλεβ εξηγεί «ότανοι άνθρωποι ζητούν κάτι από τον Θεό κάνουν λάθος γιατί ο Θεός ξέρεικαλύτερα τι έχει ανάγκη ο άνθρωπος την συγκεκριμένη στιγμή».

Ο πατήρ Ανατόλυ και η διαμονισμένη κόρη του Τιχόνωφ.

Ενώ το νόημα όμως όλου του έργου υπάρχει σε μιασύντομη σκηνή, όπου ο μειλίχιος ηγούμενος καθαρίζει με την βοήθεια τουκρόκου του αυγού την καπνιά που καλύπτει την Άγια Εικόνα του Ιησού.Συνδεδεμένο με την Κόλαση, το κάρβουνο συμβολίζει τις αμαρτίες πουπρέπει να ξεπεράσει ο άνθρωπος για να επιτύχει την Θέωση, την ένωση μετον Χριστό.

Πρόκειται για μια ταινία όπου η απλότητα και ηταπεινότητα του ήρωα, η απόμακρη θέση του μοναστηριού και η ύπαρξηθαυμάτων δημιουργούν μια διαχρονική εικόνα της Ορθοδοξίας. Ενώ οιμονόχρωμοι τόνοι του άσπρου του χιονιού και του γαλακτερού μπλε φέρνουνστον νου την μυστικιστική ατμόσφαιρα του «Αντρέϊ Ρουμπλιώφ» τουΤαρκόφσκι ή της «Επιστροφής» του Αλεξάντρε Ζεβίντσγιεφ.

Προσωπικά πιστεύουμε ότι «Το Νησί» είναι τοΟρθόδοξο αντίστοιχο του «Άνοιξη, Καλοκαίρι, Φθινόπωρο Χειμώνας ... καιΆνοιξη» του Κιμ Κι Ντουκ. Όπως και εδώ, έτσι και εκεί υπήρχε ένααπομονωμένο νησί, που συμβόλιζε την πνευματικότητα και πουαντιπαρατίθετο στον έξω κόσμο της αμαρτίας και των παθών. Στηνσυγκεκριμένη περίπτωση, ο έξω κόσμος ταυτίζεται με την αθεϊα και τονυλισμό του Κομμουνισμού, με τον οποίο έρχεται σε σύγκρουση η Ορθόδοξηπνευματικότητα.

Ο πατήρ Ανατόλυ θα δώσει ένα πνευματικό μάθημα ζωής στον ηγούμενο Φιλάρετο

«Το Νησί» κέρδισε το 2006 έξι Χρυσούς Αετούς(τα αντίστοιχα Ρώσικα Όσκαρ) ανάμεσα τους ,αυτά της καλύτερηςσκηνοθεσίας, σκηνογραφίας ( Αλεξάντερ Ζεγκάνωφ) και Πρώτου ΑνδρικούΡόλου. Εδώ πρέπει να πούμε ότι ο Πιοτρ Μαμόνωφ, που υποδύεται τονπατέρα Ανατόλι, υπήρξε ένας ροκ σταρ, ο οποίος όταν ανακάλυψε τηνΟρθοδοξία εγκατέλειψε την μουσική και απομονώθηκε σε ένα χωριό έξω απότην Μόσχα. Όπως είπε και ο βαθιά θρησκευόμενος Λουγκίν, ο Μαμόνωφέπαιξε τον εαυτό του.

Η ταινία προβλήθηκε επίσης στα Φεστιβάλ τηςΒενετίας και του Σάντανς, δημιουργώντας φοβερή αίσθηση. Μάλιστα οΠατριάρχης Αλέξεϊ ο Β' εξύμνησε το «Νησί» για την απεικόνιση της Πίστηςκαι της μοναστικής ζωής και το αποκάλεσε «ένα ζωντανό παράδειγμα πουπροσπαθεί να φέρει μια Χριστιανική προσέγγιση στην Τέχνη».

Αυτή λοιπόν την ταινία, που απεικονίζει με τονκαλύτερο τρόπο την Ρώσικη Ψυχή, έτσι όπως αναδύεται καθάρια μετά από 70χρόνια τυραννίας, οι Έλληνες διανομείς και τα ελληνικά κανάλια τηναγνοήσανε επιδεικτικά.

Ίσως τους φάνηκε «σκοταδιστική». Ίσως υπακούνστην ιδεολογική τρομοκρατία των αριστερών κριτικών που πολεμούν τηνΟρθοδοξία. Υπ' όψιν ότι την ίδια τύχη είχε και το συγκλονιστικό IntoThe Great Silence του Πήτερ Γκέρινγκ για την ζωή σε ένα καθολικόμοναστήρι, που είχε κερδίσει το βραβείο καλύτερου ΕυρωπαϊκούΝτοκυμανταίρ για το 2006 . Ας ελπίσουμε ότι δεν είναι αργά για κάποιουςνα αλλάξουν άποψη για τέτοιες πνευματικές ταινίες.

(ευχαριστούμε για το e-mail)