Η "B΄ εν Αθήναις Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων" και η εκλογή του Γεωργίου στον Ελληνικό Θρόνο (1862-1863)

Η έξωση του Όθωνα

Στις 10 Οκτωβρίου 1862 μετά από μια αναμενόμενη εξέγερση του στρατού στην Αθήνα, τερμάτισε τον βίο της η τριακονταετής βασιλεία του Όθωνα. Μια σειρά προβλημάτων που αντιμετώπιζε το μικρό τότε νεοελληνικό κρατίδιο (η αποτυχία της Μεγάλης Ιδέας , οικονομική εξαθλίωση αγροτικών πληθυσμών, αυταρχισμός στην άσκηση εξουσίας) αλλά και κάποια μεγάλα λάθη εσωτερικής διοίκησης του Όθωνα όπως, η κατάσχεση της μοναστηριακής περιουσίας και η προσβολή του ορθόδοξου θρησκευτικού συναισθήματος του λαού που τότε ήταν εντονότατο, το καθολικό θρήσκευμα του, η ακληρία του και η αδυναμία του να εξασφαλίσει Διάδοχο από την οικογένεια του στην Βαυαρία, είχαν στρέψει την κοινή γνώμη αμετάκλητα εναντίον του. Προανάκρουσμα της πτώσης του Όθωνα υπήρξαν οι δεκάδες μικρές εξεγέρσεις σε όλο το Ελληνικό Βασίλειο με κορυφαία την εξέγερση του Ναυπλίου (1η Φεβρουαρίου 1862). Δυο μέρες μετά βρισκόμενος εν πλω στον Πειραιά και αφού πείστηκε για το μάταιο της υπόθεσης του, ο έκπτωτος βασιλιάς αναχώρησε με την σύζυγο του Αμαλία για την γενέτειρα του το Μόναχο, όπου έζησε για έναν χρόνο απομονωμένος από την οικογένεια του και την Αυλή του,  σε πλήρη κατάθλιψη. Τελικά αποσύρθηκε στην πόλη Βαμβέργη όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην αφάνεια. Πέθανε στις 14 Ιουλίου του 1867 φορώντας την ελληνική φουστανέλα και προφέροντας ως τελευταία του λέξη το όνομα της αγαπημένης του Ελλάδας. Τον ακολούθησε η Αμαλία στις 8 Μαΐου του 1875, σε ηλικία 57 χρονών.

Η «ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

Μπενιζέλος Ρούφος

Την διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε προσωρινά μια τριανδρία Ελλήνων πολιτικών (Μπενιζέλος Ρούφος, Κωνσταντίνος Κανάρης, Δημήτριος Βούλγαρης) που είχαν πρωτοστατήσει στην εκθρόνιση του Όθωνα, η οποία σχημάτισε κυβέρνηση και προκήρυξε εκλογές για την σύγκλιση της επονομαζόμενης "Δεύτερης εν Αθήναις Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων". Οι εκλογές που ακολούθησαν σε όλες τις επαρχίες ήταν ένα όργιο αυθαιρεσιών, κακοποιήσεων ψηφοφόρων και πλαστογραφιών, συνηθισμένο φαινόμενο στα πολιτικά δρώμενα της εποχής εκείνης. Τελικά στην  Εθνοσυνέλευση έλαβαν μέρος Αντιπρόσωποι των Ελλήνων της Διασποράς[1] αλλά και της Θεσσαλίας, της Ηπείρου, της Χίου, της Σμύρνης, της Θεσσαλονίκης, της Κωνσταντινούπολης,  παρά τις έντονες Τουρκικές αντιδράσεις[2], με μικρή όμως εκπροσώπηση. Από την Εθνοσυνέλευση αποκλείστηκαν εντελώς αντιδημοκρατικά πολλοί σημαντικοί αντιπρόσωποι του Έθνους που είχαν συνδέσει τις πολιτικές τύχες τους με τον Όθωνα όπως οι Κουντουριώτηδες, ο Κριεζιώτης, οι Νοταράδες, ο Περαιβός, ο Γρηγοράκης, ο Καραπαύλος κτλ

Την 1^η Δεκεμβρίου 1862 ορκίστηκαν οι 327 βουλευτές της συντακτικής εθνοσυνέλευσης, και διάχυτη ήταν η αισιοδοξία σε όλο τον πολιτικό κόσμο της χώρας ότι η Εθνοσυνέλευση θα πετύχαινε τους σκοπούς του έθνους. Στην σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης θριάμβευε η οικογενειοκρατία[3] (κάτι που στηλιτεύτηκε έντονα στον Τύπο της εποχής), με την πλειοψηφία των Αντιπροσώπων να είναι είτε αγωνιστές του 1821 είτε συγγενείς τους. Οι υπόλοιποι βουλευτές ήταν νέοι στην ηλικία, αρκετοί ήταν κατώτεροι στρατιωτικοί, δικαστές, καθηγητές πανεπιστημίου και δημόσιοι υπάλληλοι. Δεν ήταν επαγγελματίες πολιτικοί και αγνοούσαν τις κοινοβουλευτικές πρακτικές, διέθεταν όμως πατριωτισμό και ενθουσιασμό. Υπήρχαν επίσης και πολλοί επαγγελματίες στρατιωτικοί ανάμεσα στους πληρεξούσιους. Η ανομοιογένεια αυτή δημιουργούσε μια θολή πολιτική ατμόσφαιρα όπου οι πολιτικές παρατάξεις δεν ήταν καθορισμένες με σαφήνεια, με αποτέλεσμα να εντείνεται η πολιτική αβεβαιότητα και να δημιουργούνται εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ των πληρεξουσίων.

Δημήτριος Βούλγαρης ο "τζουμπές"

Η Εθνοσυνέλευση τελικά  χωρίστηκε σε δύο μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς, τους "ορεινούς" και τους "πεδινούς", ονομασίες που δήθεν παρέπεμπαν στον τρόπο που κάθονταν οι Πληρεξούσιοι τους στα έδρανα της Εθνοσυνέλευσης και εμμέσως θύμιζαν και τις αντίστοιχες παρατάξεις της Γαλλικής εθνοσυνέλευσης. Οι "ορεινοί" είχαν ως αρχηγούς μια ομάδα σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Μπενιζέλος Ρούφος, ο Κουμουνδούρος, ο Καλλιφρονάς[4], ο Κυριακός κτλ και οι πληρεξούσιοι τους κάθονταν στα τελευταία καθίσματα της αίθουσας, ενώ οι"πεδινοί" καταλάμβαναν τα πρώτα καθίσματα και είχαν ως αρχηγό τονΔημήτριο Βούλγαρη. Η αλήθεια είναι όμως  πως στερούνταν εντελώς από κάθε ιδεολογικό η κοινωνικό περιεχόμενο. Δεν αντιπροσώπευαν ταξικά η άλλα συντεχνιακά συμφέροντα, για αυτό και ο διαχωρισμός των παρατάξεων ήταν κοινωνικά οριζόντιος, με τα δύο κόμματα να περιλαμβάνουν εξίσου, άτομα από όλες τις οικονομικές και κοινωνικές τάξεις, τα επαγγέλματα και ηλικίες. Ουσιαστικά ήταν σύλλογοι ατόμων που προσπαθούσαν να διαφυλάξουν και να προωθήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα[5].

Συμπληρωματικά σε αυτές τις δύο παρατάξεις υπήρχαν οι "εκλεκτικοί", που προσπαθούσαν να τηρούν τις ισορροπίες ανάμεσα στις δύο ομάδες ώστε να μην επικρατήσει εντελώς κάποια, με το σκεπτικό ότι η πλήρης πολιτική επικράτηση της μιας παράταξης θα οδηγούσε στην πολιτική αυθαιρεσία. Η ιδεολογία της ήταν συντηρητική και φιλομοναρχική και είχε ως μέλη τους πλέον μορφωμένους και δημοφιλείς ανάμεσα στους Πληρεξουσίους. Μεγάλα ονόματα όπως ο Σπυρίδων Τρικούπης, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος[6], Ν. Σαρίπολος, Ζαχαρίας Βάλβης, Δ. Κυριακού, Ι. Μεσσηνέζης, Λ. Μελάς, χ. Ζυμβρακάκης, στελέχωναν τους «Εκλεκτικούς» Τέλος υπήρχε και μια μικρή ομάδα αδιάλλακτων αντιμοναρχικών πληρεξουσίων ( Ιάλεμος[7], Μακρής, Μαστραπάς, Γλαράκης, Δόσιος κτλ) υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη το «Εθνικό Κομιτάτο». Τα μέλη του, νέοι και φοιτητές κυρίως, είχαν πρωτοστατήσει στις συνομωσίες κατά του Όθωνα και υποστήριζαν μια αιματηρή επανάσταση, που θα έδιδε την εξουσία στην νέα γενιά.[8]. Το «Εθνικό Κομιτάτο» το θεωρούσαν πολιτικά ως εμπροσθοφυλακή των «πεδινών» του Βούλγαρη.

Βασιλιάς Γεώργιος Α΄

Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ 

 Μέσα σε ένα τρίμηνο (Ιανουάριος – Μάρτιος 1862) η εθνοσυνέλευση που είχε εκλεγεί για να συντάξει το νέο Συνταγματικό χάρτη της χώρας, να διαπραγματευτεί με τις προστάτιδες δυνάμεις για την εκλογή νέου Βασιλιά να διαπραγματευθεί και να επικυρώσει την προσάρτηση των Ιονίων νήσων από την Αγγλία, παρεκτράπηκε εντελώς από τους σκοπούς της. Προϊόν της παρεκτροπής αυτής ήταν μια σειρά θνησιγενών κυβερνήσεων που ανακύκλωναν ένα σύνολο προσώπων χωρίς να προσφέρουν ουσιαστικά τίποτε. Ο πολιτικός διχασμός των Ελλήνων δεν τους επέτρεψε να συμμετάσχουν ενεργά στην εκλογή του νέου Βασιλιά τους αλλά ούτε και να διεκδικήσουν δυναμικά εδαφικές προσαρτήσεις εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία λόγω εσωτερικών προβλημάτων και υπό των φόβο εσωτερικών αναταραχών, ήταν έτοιμη για παραχωρήσεις[9]. Οι Μεγάλες Δυνάμεις και κυρίως η Αγγλία που είχε μεγάλα συμφέροντα στην περιοχή, βρήκαν την ευκαιρία να επέμβουν βάναυσα στα εσωτερικά της Ελλάδας, επιβάλλοντας την θέληση τους τόσο για την εδαφική ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο και για τον τρόπο εκλογής του νέου Βασιλιά. Ο βασικός μοχλός πίεσης και εκβιασμού της Αγγλικής πολιτικής απέναντι στους Έλληνες ήταν η διαφαινόμενη Ένωση των Επτανήσων στον Εθνικό κορμό. Οι Βρετανοί εσκεμμένα καθυστερούσαν τις διαπραγματεύσεις της Ένωσης, ώστε να τις επισείουν απειλητικά στα διπλωματικά θέματα που ανέκυπταν και αφορούσαν την Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιούσαν τα Επτάνησα ως "προίκα" του μελλοντικού Βασιλιά και ως εκτόνωση των αλυτρωτικών πόθων των Ελλήνων.  

Την χρονική περίοδο Ιανουαρίου – Μαρτίου του 1863 ελληνικό στέμμα περιφερόταν από τους Βρετανούς ανά τα μικροσκοπικά κρατίδια της Κεντρικής Ευρώπης ως διακοσμητικό ασημικό προς πώληση σε τιμή ευκαιρίας, σε ένα άθλιο αλισβερίσι και αντιμετωπιζόταν από τους ασήμαντους πριγκιπίσκους σαν ακάνθινο στεφάνι λόγω της οικτρής τύχης του Όθωνα. Μετά από 18 καταγεγραμμένες κατηγορηματικές αρνήσεις άσημων Γαλαζοαίματων να αναλάβουν την «ηλεκτρική καρέκλα» του Ελληνικού θρόνου, στις 10 Μαρτίου του 1863 παρουσιάστηκε ο νεαρός (μόλις δεκαεπτά χρονών) Χριστιανός Γουλιέλμος Φερδινάνδος Αδόλφος Γεώργιος του οίκου Γλύξμπουργκ της Δανίας, πρόθυμος να αναλάβει τον Θρόνο χωρίς καμία διαπραγμάτευση η άλλη απαίτηση από μέρους του. Ο πατέρας του πρίγκιπας Χριστιανός στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν, έθεσε ένα σύνολο παράλογων οικονομικών απαιτήσεων[10] προσπαθώντας να εμποδίσει την ανάληψη του Θρόνου από τον γιό του, καθώς αντιπαθούσε τους Έλληνες τους οποίους ονόμαζε «άθλιους» και «έθνος ληστών». Ο νεαρός Γεώργιος όμως ήταν ενθουσιασμένος με την ιδέα της Βασιλείας του στην Ελλάδα αγωνιούσε για την καθυστέρηση και ζήτησε από τους γονείς του να σταματήσουν να διαπραγματεύονται και να του επιτρέψουν να κατέβει στην Ελλάδα άνευ όρων και χωρίς οικονομική αποζημίωση[11].  Τελικά στις 18 Μαρτίου 1863 μετά από Αγγλική παραίνεση  η Εθνοσυνέλευση με το ΚΕ΄ ψήφισμα της επικυρώνει την εκλογή του Γεώργιου στον ελληνικό Θρόνο. Μια αντιπροσωπία Ελλήνων ταξίδεψε στην Δανία για να προσφέρει συμβολικά το Ελληνικό Στέμμα στον νεαρό Πρίγκιπα. Η όλη διαδικασία όμως αποδείχτηκε χρονοβόρα και σε συνδυασμό με τις διαπραγματεύσεις για την τελικούς όρους των σχετικών πρωτοκόλλων με τις μεγάλες Δυνάμεις, καθυστέρησε την έλευση του Γεώργιου στην Ελλάδα για 7 κρίσιμους μήνες. Σε αυτό το κρίσιμο χρονικό διάστημα το πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα επιδεινώθηκε και η Αθήνα κύλισε στην κόλαση του εμφυλίου πολέμου.

Ι. Β. Δ.

---

[1]Καιρου, Λίβερπουλ, Μασσαλίας, Παρισίων, Ιασίου, Λιβόρνου, Λονδίνου, Μάλτας, Μεσσήνης Κάτω Ιταλίας, Βηρυτού, Ιερουσαλήμ

[2] Η Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπάθησε με έντονα διπλωματικά διαβήματα να ματαιώσει την συμμετοχή στην Εθνοσυνέλευση Αντιπροσώπων των υποδούλων Ελλήνων, από φόβο μήπως ενταθούν οι βλέψεις των Ελλήνων και σημειωθούν εξεγέρσεις στα εδάφη της. Αρχικά η Αγγλία συμφώνησε μαζί της  και προσπάθησε να εμποδίσει την Αντιπροσώπευση αυτή, αλλά τελικά κατάφερε ο άξιος πρέσβης της Ελλάδος στην Αγγλία Σπυρίδων Τρικούπης με έξυπνα επιχειρήματα να εξασφαλίσει την συμμετοχή τους χωρίς προβλήματα.

[3] Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι εκλέχθηκαν 9 Μαυρομιχαλαίοι, 4 Δεληγιανναίοι και 4 Πετμεζάδες!!

[4] Αγωνιστής του 1821 στο σώμα του Φαβιέρου, Δήμαρχος Αθηναίων το 1837 και 1841, καθαιρέθηκε από τους Βαυαρούς. Διετέλεσε 3 φορές πρόεδρος της Βουλής, υπουργός Δημόσιας εκπαίδευσης (1863) και υπουργός Ναυτικών (1863), γνωστός με το ψευδώνυμο «φουστανελοφόρος». Ο Βρετανός πρεσβευτής Scarlett στο αρχείο που αναφέρθηκε και αλλού, περιλούζει τον Καλλιφρονά με ένα ομολογουμένως πρωτόγνωρο υβρεολόγιο χαρακτηρίζοντας τον χυδαίο δημαγωγό με βαρβαρική συμπεριφορά

[5] «Έχουν δημιουργηθεί ομάδες που δεν έχουν συνδετικό κρίκο ούτε συγκεκριμένο πολιτικό χαρακτήρα» γράφει ο Άγγλος πρέσβης Scarlett.

[6] Στην δύση του πολιτικού και φυσικού του βίου, ο πασίγνωστος μεγάλος πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ηγέτης για πολλά χρόνια επί Όθωνα του «Αγγλικού κόμματος», δοτός Πρωθυπουργός της Ελλάδος την εποχή του Κριμαϊκού πολέμου, στο περίφημο «Υπουργείο Κατοχής». Στην συγκεκριμένη συγκυρία της Εθνοσυνέλευσης προσπάθησε να λειτουργήσει πυροσβεστικά και συμβιβαστικά.  

[7] Καταγόταν από την Λέσβο που την εποχή της εξιστόρησης δεν είχε ακόμη απελευθερωθεί. Ηρθε την δεκαετία του 1860 στην Αθήνα για να δουλέψει ως δημοσιογράφος και αρθρογράφησε με πάθος κατά του Όθωνα και φυλακίστηκε. Στο τελευταίο στάδιο της ζωής του αρθρογράφησε υπέρ της απελευθέρωσης της Μακεδονίας. Πέθανε στην Αθήνα το 1899.

[8]  «Επανάστασις άνευ αίματος, είναι μάχη άνευ νεκρών, μουσική άνευ αρμονίας !!» 

[9] Σημαντική η εμπιστευτική και απόρρητη πρόταση του πρέσβη της Οθ. Αυτοκρατορίας στην Αγγλία Φωτιάδη Μπέη που βρίσκεται στα αρχεία του Foreign Office: «Αν δημιουργηθεί Ελληνικό Βασίλειο, ακόμη και με τίμημα από την Τουρκία την Ήπειρο και την Θεσσαλία, και τεθεί οριστικά κάτω από την Βρετανική κηδεμονία Σουλτάνος ευχαρίστως θα αποδεχόταν μια τέτοιου είδους μείωση της επικράτειας του, εάν με αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζε την χώρα του από περαιτέρω εδαφική εισβολή»   (πηγή «Η Β΄ εν Αθήναις Εθνική συνέλευση των Ελλήνων» σελ.52)

[10]Ζητούσε εκ μέρους του γιού του 50.000 λίρες ετησίως, προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, διατήρηση των Βασιλικών δικαιωμάτων του Γεωργίου και επί του Δανέζικου θρόνου.

[11] Επιστολή Άγγλου πρέσβη στην Δανία Πάτζετ σε υπ. Εξωτ. Αγγλίας Ράσσελ, Αρχεία Foreign Office, 421/19. Τελικά η συμφωνία προέβλεπε πολύ χαμηλότερα ποσά ως ετήσια αποζημίωση και δεν περιελάμβανε ικανοποίηση για κανένα από τα αιτήματα του πατέρα του νέου Βασιλιά Γεώργιου. 

Πηγές

1. Ιστορία του σύγχρονου ελληνισμού, Επαμεινώνδα Κυριακίδη εκδόσεις Γρηγοριάδη

2.Πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδος, Γεώργιος Ασπρέας

3.Πολιτική ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, Σπ. Μαρκεζίνης, εκδόσεις Πάπυρος

5. Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, Gunnar Hering, εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ.

6.Εθνικαί συνελεύσεις των Ελλήνων, Παναγή Ζούβα

7. Ιστορία του ελληνικού έθνους, συλλ. έργο, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών

8. Η Β΄ εν Αθήναις Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις, Χαράλαμπος Κύρκος, εκδόσεις University Studio Press

 

 istorikathemata