“Γιατί κρύφτηκε η “ευγνωμονούσα Ελλάς”… Ο πατέρας του δημιουργού είχε απαγχονιστεί από τους τουρκαλάδες το '21. Είναι να στενοχωρεί τον εφέντη του;

Του Αντώνη-Μάριου Παπαγιώτη

Δύσκολα μπορεί κάποιος με βεβαιότητα να ισχυριστεί (εκτός αν είναι ταξιτζής και έχει ένα υψηλό μέτρο σύγκρισης αβίαστων γνωμών) ότι ο Πρωθυπουργός επικοινώνησε ή δεν τα κατάφερε τελικώς να μεταλαμπαδεύσει την αγωνία του για τα ποσοστά του κόμματός του στις επικείμενες εκλογές, στη πολυσχολιασμένη διακαναλική συνέντευξη. Το σίγουρο είναι ότι ως τέτοια -πολυσχολιασμένη- εκπλήρωσε τον σκοπό της κέντρισης του ενδιαφέροντος, έστω κι αν δεν συγκέντρωσε τα υψηλότερα ποσοστά τηλεθέασης. Σ’ αυτό συνέβαλαν δύο παράγοντες: α) τα σημαντικά ειπώθηκαν εξαρχής και β) ανέκαθεν ο ΓΑΠ δεν είναι τηλεοπτικός στα live του. Υπάρχει, όμως, μία πτυχή της συνέντευξης που την επαύριο αυτής, σχολιάστηκε έντονα από μία μερίδα των blogs.

Από αυτά που μυρίζουν πολύ.. Ελλάδα. Δεν ειρωνεύομαι. Είναι μια πραγματeκότeτα ότι κάποια blogs έχουν ένα έντονο άρωμα πατριωτισμού και κονταροχτυπιούνται με δόρατα και σάρισες για το ποιό έχει περισσότερο ελληνικό χαρακτήρα και προφίλ. Αρνούμαι, όμως, να παραχωρήσω στους υπογράφοντές των το αποκλειστικό δικαίωμα να νιώθουν πιο έλληνες από πολλούς -ή τουλάχιστον από εμένα- και έτσι θα σχολιάσω με τη σειρά μου -και δίχως ασπίδα- τη σημαίνουσα απόκρυψη. Την επί τούτου κεκάλυψη ενός πίνακα με ιδιαίτερους συμβολισμούς.

Αίσθηση, λοιπόν, μου προκάλεσε η συνειδητοποίηση του εδώ και καιρού σκεπασμένου πίνακα του Θεόδωρου Π. Βρυζάκη, «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» ή «Υπέρ Πατρίδος το Παν».

Eκ τίτλου, κανείς μπορεί να εξάγει ενδεχομένως πρόσκαιρα ή προκατειλημμένα συμπεράσματα για το καταχώνιασμα του πρώτου πραγματικά ιστορικού -με αλληγορική διάσταση- έργου της νεοελληνικής ζωγραφικής, όπως σημειώνει η Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη, στο «Αφανείς και ήρωες στη νεοελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα».

Ο Πρωθυπουργός, σκέπτομαι ότι ή δεν θέλει να φαίνεται η χώρα ότι “ευγνωμονεί” ή ότι ο ίδιος δεν πράττει “υπέρ πατρίδος το Παν”. Κι όμως ο πολιτικός του λόγος βασίζεται σε δύο βασικά επιχειρήματα: 1) αν δεν ήταν η Τρόικα θα πτωχεύαμε γιατί δεν είχαμε από ποιον να πάρουμε τα απαραίτητα δανεικά (άρα τους οφείλουμε, άρα πρέπει να τους “ευγνωμονούμε” και έτσι παραχωρούμε την διακυβέρνηση της χώρας σ’ αυτούς) και 2) ο ίδιος “πονά” και “στενοχωριέται” όπως με κάθε ευκαιρία δηλώνει, δεν τον νοιάζει η διατήρηση της καρέκλας και δεν τον ενδιαφέρει το προσωπικό πολιτικό κόστος οπότε εργάζεται “υπέρ πατρίδος το Παν”.

Οπότε, η αφαίρεση του πίνακα, εκ πρώτης σκέψεως μπερδεύει αφού κάποιος εύλογα θα υποστηρίξει ότι η διατήρηση του έργου βοηθά και επικοινωνιακά την προσπάθεια του Πρωθυπουργού για διάσωση της χώρας από τα λάθη του πατρός του, του ιδίου, των κ. καραμανλήδων, των κ. μητσοτακέων και του κ. Σημίτη (αμέσως αμέσως σου κατέγραψα και τους αποκλειστικούς ιθύνοντες της κατάστασης που βιώνει η χώρα και το έθνος).

Στην προσπάθεια μου να ανακαλύψω την αιτία της Επικάλυψης, συνεχίζω στην ανάλυση του έργου από την κ. Κασιμάτη.

“Η δραματουργία της πολυπρόσωπης σύνθεσης κατάγεται από τη μεταβυζαντινή ζωγραφική και ειδικά από την Παναγία του ισχυρού μανδύα. Η Παναγία έχει απλωμένο τον μανδύα της κάτω από τον οποίο βρίσκουν προστασία οι πιστοί. Εδώ τη θέση της παίρνει η αλληγορία της Ελλάδας, μια αρχαιοπρεπώς ενδεδυμένη και στεφανωμένη νέα γυναίκα που μόλις έχει αποτινάξει τις αλυσίδες από τα πόδια της.”.

Σιγά σιγά, αρχίζω και καταλαβαίνω. Ο κ. Παπανδρέου δεν είναι και ο πιο φανατικός πιστός οπότε η βυζαντινή παραπομπή και η συσχέτιση με την Παναγία και τους πιστούς ενδεχόμενα του προκαλεί μια απέχθεια. Ενδεχόμενα όμως, όχι σίγουρα. Το βέβαιον είναι ότι η Ελλάς ως “στεφανωμένη νέα γυναίκα δεν έχει μόλις αποτινάξει τις αλυσίδες από τα πόδια της”, αλλά αντίθετα επί πρωθυπουργίας του ΓΑΠ έχει προσδεθεί με νέα δέσμια ζυγού. Συνεπώς, ορθά ο κ. Παπανδρέου -αν σκέφτηκε τοιουτοτρόπως- απέκρυψε τον πίνακα. Είναι δεδομένο ότι όποιος γνωρίζει την ερμηνεία του έργου, εύκολα θα κάνει τον παραλληλισμό της υπόδουλης Ελλάδας του Τότε με την ενέχυρη Ελλάδα του Σήμερα.

H ανάλυση όμως του έργου δεν τελειώνει εδώ από την ειδικό. “Η ιστορική υπόμνηση είναι σαφής. Τα ανοιχτά χέρια ορίζουν συμβολικά μαζί με τα βουνά τον πλατύ ορίζοντα. Ο κορμός μόλις αφήνει να διαφανεί τμήμα ενός δωρικού ναού.”. Και πάλι εδώ θα είχε πρόβλημα ο πρόεδρος της κυβέρνησης αν άφηνε ελεύθερη τη θέαση του πίνακα, λαμβάνοντας υπόψιν την βάση του πολιτικού λόγου του. Πώς θα απέφευγε ειρωνικά σχόλια αρθρογράφων όταν τότε, στο νεοσύστατο κράτος ο ορίζοντας ήταν πλατύς, ενώ τώρα στο σαθρό και συφιλικό κράτος ο ορίζοντας είναι συνυφασμένος με το απόλυτο σκοτάδι; O ίδιος, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ στην διακαναλική συνέντευξη ευχήθηκε να ήταν ανάλογα τα πράγματα με την βεβαιότητα ενός Ειδικού που μετέφερε δημοσιογράφος-συνεντευξιάζων για το ότι η χώρα δεν θα πτωχεύσει τελικώς.

“H αξία του έργου αυτού ως ιστορικού ντοκουμέντου θεμελιώνεται από τις πιστοποιήσιμες ταυτότητες των ατόμων που βρίσκονται συγκεντρωμένοι σαν πιστοί γύρω από τη νέα Ελλάδα. Η προσπάθεια ταύτισης δεν παρουσιάζει δυσκολίες γιατί υπάρχει ένα ερμηνευτικό κλειδί, και αυτό δεν είναι άλλο από τις ευρύτατα διαδεδομένες λιθογραφίες των αγωνιστών και φιλελλήνων που εξέδωσε σε τεύχη ο στρατιωτικός Karl Krazeisen στο Μόναχο -όπου κατοικούσε μόνιμα ο Βρυζάκης- μετά το 1828. Ενδεικτικά αναφέρω τους Καραϊσκάκη και Μιαούλη. Η αυθεντικότητα των απεικονιζόμενων, στόχος αναμφισβήτητος του Βρυζάκη, κατατάσσει το έργο αυτό στις απαρχές της πρόθεσης για ανάδειξη του ατόμου-ήρωα μέσα από το σύνολο.”. Τάδε γράφει η κ. Κασιμάτη και οι γραμμές της γεννούν περισσότερες σκέψεις για τους λόγους κατανόησης της πράξης του Κυβερνήτη.

Δύσκολη εποχή για να μιλήσει κανείς για “αυθεντικότητα” στο πολιτικό σκηνικό, πολύ δε περισσότερο για ανάδειξη “ατόμου-ήρωα”. Οι ήρωες φαγώθηκαν από το δράκο της μεταπολίτευσης. Συνεπώς, ορθώς και πάλι ο πίνακας αποκρύπτεται για να μην προκαλέσει περισσότερη οργή ο παραλληλισμός του σήμερα με τα συμβολικά τότε θέλω του δημιουργού του.

“Λιγότερο ιδεαλιστικά, περισσότερο διδακτικά τα μικρά αυτά πορτρέτα αναδίδουν ένα άρωμα σεμνότητας και βαθιάς ανθρώπινης πίστης στην πατρίδα. Προφανώς δεν έχουμε να κάνουμε με υπεράνθρωπους ήρωες. Μόνη ηρωίδα η Ελλάδα.” σημειώνει τέλος η ειδικός και αποκαλύπτει άθελά της ακόμη έναν λόγο που ο πίνακας δεν κοσμεί εμφανώς το Μέγαρο Μαξίμου. Το άρωμα σεμνότητας δεν αναβλύζει πια, τόσο από τον νεοέλληνα όσο και από τους πολιτικούς που τον εκφράζουν και τον εκπροσωπούν.

Eκ των παραπάνω, κατανοώ απολύτως την αποφυγή της συνέχισης της έκθεσης του έργου, ειδικά αν συνυπολογίσω το συνολικό έργο του Θεόδωρο Π. Βρυζάκη (Θήβα, 19 Οκτωβρίου 1814 – Μόναχο, 6 Δεκεμβρίου 1878), του πρώτου ζωγράφου της μεταοθωμανικής Ελλάδας και του θεμελιωτή της λεγόμενης “Σχολής του Μονάχου”, όπως πληροφορούμαι από μια σχετική αναζήτηση στο διαδίκτυο.

Ο πατέρας του, Πέτρος Βρυζάκης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους, τον Μάιο του 1821. Συνεπώς, όταν οι τούρκοι υψηλόβαθμοι επισκέπτονταν το πρωθυπουργικό μέγαρο (βλ.π. Ερντογάν που έχει και μια ιδιαίτερη συμπάθεια στα έργα τέχνης), ο κ. Παπανδρέου θα έρχονταν σε δύσκολη θέση αν του ζητούσαν να τους μιλήσει τόσο για το συμβολισμό του έργου, όσο και για το έργο και τη ζωή του ανθρώπου που το εμπνεύστηκε.

Σε μια περίοδο που καλούμαστε να χορέψουμε ξανά συρτάκι, ζεϊμπεκιές και τσιφτετέλι μαζί, δίνοντας γη και ύδωρ στους γείτονες για μια επένδυση και για να μην μας ενοχλούν τώρα που έχουμε οικονομικά προβλήματα, ένας πίνακας του Βρυζάκη (που απεικόνιζε σχεδόν αποκλειστικά θέματα από την Επανάσταση του 1821) θα προκαλούσε τον θυμό των τούρκων ομολόγων και θα ήταν ένα επιπρόσθετο “βάρος” στις… σκληρές διαπραγματεύσεις.

Μαθητής του γνωστού μεγαδιδασκάλου του ρομαντισμού Carl Wilhelm von Heideck (γνωστού ως Heidegger) ο Βρυζάκης, το 1955 συμμετείχε στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με το έργο του “Η Έξοδος του Μεσολογγίου”, έργο εξαιρετικό που κι αυτό όμως εμπίπτει στην γκάμα που μπορεί να προκαλέσει “ατυχείς” και “αχρείαστους” παραλληλισμούς.

Με την διαθήκη του, άφησε κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα τού ατελιέ του και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος (Salvatorkirche) του Μουνάχου.

Τί άλλο θέλεις για να πιστείς ότι μέχρι και η ευεργετική για τον ελληνισμό διαθήκη του μεγάλου έλληνα ζωγράφου δεν συνάδει με την αντίληψη του προσωπικού πλουτισμού που επικρατεί στην σύγχρονη ελληνική πολιτική πραγματικότητα της οποίας οίκος “κατάληξης” είναι το Μέγαρο Μαξίμου.

Τέλος, αφού συγχαρώ τον κ. Πρωθυπουργό και τους συνεργάτες του για την απόφαση να κουκουλώσουν με blue (ευτυχώς δεν το έκαναν με πράσινο!) και ευχόμενος να βρήκα/πέτυχα τουλάχιστον κάποιους από τους λόγους αυτής της ενέργειας, έχω να του κάνω μία πρόταση:

Να καταχωνιάσουμε ή να πουλήσουμε ή να δωρίσουμε (αν φτιάξουν τα οικονομικά μας) ή να ρίξουμε στην πυρά όλους τους πίνακες του Βρυζάκη! Δεν υπάρχει λόγος να μας θυμίζουν ιδεώδη, αρχές, αξίες και εποχές που έχουμε απολέσει οριστικά…”