Κούβα: Η ζωή μετά

 Υπάρχει τελικά Κουβανική Ανοιξη ή, έστω, ημιτελής Ανοιξη της Κούβας, όπως κυκλοφορεί στα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου;Αν κρίνουμε από τις ολοένα και περισσότερες πολύχρωμες τέντες και τις πρωτότυπες ταμπέλες που ξεπηδούν ανάμεσα σε σταθμευμένες κινητές αντίκες της δεκαετίας του ’40 και του ’50 -ενδείξεις δίχως άλλο «ιδιωτικών πρωτοβουλιών»- μάλλον η Ανοιξη κατάφερε να ταξιδέψει αλώβητη μέχρι τη νήσο της Καραϊβικής - εκείνη τη «φυλακή την περιτριγυρισμένη από νερό» που περιέγραφε η άσπονδη αδελφή του Φιντέλ, η Χουανίτα Κάστρο.

Αν λάβουμε δε υπόψη το «σαλόνι της Αβάνας», όπως χαρακτηρίζεται η κεντρική οδός Obispo που έχει πια παραδοθεί στην «ελεύθερη αγορά» κι όπου «ευδοκιμούν» πια καταστήματα υπερσύγχρονων ηλεκτρονικών συσκευών και βιτρίνες με διεθνείς φίρμες ένδυσης και υπόδησης, τότε μάλλον μοιάζει να προσυπογράφεται αργά αλλά σταθερά το τέλος της «κουβανικής σοσιαλιστικής εμπειρίας» και η οριστική αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης.

Τα «ντροπαλά» ανοίγματα των ιδιωτών, τα πρώτα δάνεια που νομιμοποιούνται να παραχωρήσουν οι τράπεζες και η απελευθέρωση της αγοράς των ακινήτων και των αυτοκινήτων αποδεικνύουν ότι οι Κουβανοί διανύουν μια περίοδο ιστορικής αλλαγής εδώ και λίγο καιρό.

Ακόμα και οι πολέμιοι του κουβανικού καθεστώτος έχουν γίνει πια αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης Ιστορίας της Κούβας.

Οι Κουβανοί αντιφρονούντες έχουν αποκτήσει φωνή είτε μέσα από τις οθόνες των σχετικά νεοαποκτηθέντων ηλεκτρονικών υπολογιστών τους είτε μέσω των «λευκών διαδηλώσεων», των οποίων ηγούνται γυναίκες ντυμένες στα άσπρα, που κρατούν λουλούδια, όπως η Λάουρα Πολάν, η ιδρύτρια των Κυριών με τα Λευκά, που έφυγε από τη ζωή αφού πρώτα αναγνωρίστηκε ως μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της Κούβας, για τους αγώνες της για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων.

Στους αντιφρονούντες αναφέρθηκε και ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, που επισκέφτηκε την Κούβα με στόχο να εδραιώσει τον ρόλο της τοπικής Καθολικής Εκκλησίας. Ωστόσο δε ήρθε σε επαφή μαζί τους.

Στην πλατεία της Επανάστασης, στην καρδιά της Αβάνας, εκεί όπου έλαβε χώρα η μεγάλη υπαίθρια λειτουργία του Ποντίφικα, δεν έλειψαν ούτε οι συλλήψεις αντιφρονούντων.

Η Κούβα μοιάζει ωστόσο να βίωσε την «καθολική αυτή στιγμή» -που της επέτρεψε να βγει από τη σκιά και να γίνει για λίγες ημέρες ο ομφαλός του κόσμου- με μια πρωτόγνωρη ευφορία.

Ο Βενέδικτος προσγειώθηκε στη νήσο της Καραϊβικής εν μέσω των ανοιγμάτων του Ραούλ σε μια πιο ιδιωτική οικονομία, αλλά και εν μέσω των ολοένα και πιο ηχηρών φωνών όλων εκείνων που διαφωνούν με το καθεστώς Κάστρο. Είχε ήδη προλάβει να εκφράσει την κριτική του ενάντια στον μαρξισμό και να διαφοροποιήσει την επανάσταση του Χριστού από εκείνη του Μαρξ. «Η μαρξιστική ιδεολογία δεν ανταποκρίνεται πλέον στην πραγματικότητα και, αν δεν μπορούμε να φτιάξουμε μια συγκεκριμένη κοινωνία, τότε πρέπει να αναζητήσουμε νέα μοντέλα» επεσήμανε.

Τα λόγια του δεν κάλυψαν ωστόσο τους αντιφρονούντες, που μοιάζουν να απαιτούν πολιτική παρέμβαση του Ποντίφικα.

«Μπορούμε να αξιολογήσουμε πολιτικά την επίσκεψη του Πάπα, μονάχα αν εκφράσει απόψεις ανάλογες με εκείνες του Ιωάννη Παύλου Β΄» είχε αναφέρει σχετικά η Γιοανί Σάντεζ, η 35χρονη παγκοσμίου φήμης μπλόγκερ, που πολεμά το καθεστώς Κάστρο με την αιχμηρή της πένα μέσα από το μπλογκ της Generacion Υ (Γενιά Y). Με ηγετική φιγούρα τη διάσημη μπλόγκερ και συγγραφέα, οι νέοι της Κούβας απαιτούν «ριζικές αλλαγές» που μεταξύ άλλων θα εγκαθιδρύουν την ελευθεροτυπία και όχι μονάχα «οικονομικές επιδιορθώσεις». Αλλωστε πλέον οι Κουβανοί μπλόγκερ βιώνουν την πρωτόγνωρη εμπειρία της κουβανικής πολυφωνίας. Αυτοχαρακτηρίζονται διάδοχοι του κινήματος των ανεξάρτητων δημοσιογράφων της δεκαετίας του ’90, που κατεστάλη το 2003.

Τα αιτήματα Κουβανών αντιφρονούντων για «ανθρώπινα δικαιώματα», μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι Κυρίες με τα Λευκά ως κατεξοχήν «ειρηνική οργάνωση», θυμίζουν τα αιτήματα των αντικαθεστωτικών του αραβικού κόσμου. Και στις δύο περιπτώσεις τα ερωτήματα γύρω από την αυθεντικότητα των επαναστάσεων και κατά πόσο υποκινούνται από άλλες δυνάμεις παραμένουν ακόμα ανοιχτά...

Ο Ραούλ Κάστρο, από τη μεριά του, αρνείται πεισματικά πολιτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά στοιχηματίζει ότι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια το 40% των κατοίκων θα απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα.

Αυτό ωστόσο δεν αρκεί στην πλειονότητα των Κουβανών, που βλέπει πια να ανατέλλει μπροστά της η Ελεύθερη Κούβα, παγκοσμίως γνωστή ως Cuba Libre! Φαίνεται ότι η Κούβα δεν άντεξε τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και ότι οι δυτικές νεοφιλελεύθερες επιρροές σε συνδυασμό με τα αιτήματα για ελευθερία των «Αγανακτισμένων» του αραβικού κόσμου διείσδυσαν λαθραία στην πατρίδα του Τσε.

«Μαθαίνουμε να περπατάμε με τα δικά μας πόδια» καταθέτει η Μάρτα, που έχει αρχίσει μια νέα ζωή ως μαγείρισσα σε ένα εστιατόριο στην παλιά Αβάνα, ενώ συμπληρώνει ότι, αν και οι φόροι δεν αφήνουν πολλά περιθώρια, στο τέλος της χρόνιας βάζει στην άκρη σχεδόν 1.000 δολάρια - κάτι αδιανόητο μέχρι πρόσφατα.

Οι υπηρεσίες και τα καταστήματα σε δυτικού τύπου ταχύτητες

Παρόλο που η επίσκεψη του Πάπα δεν πραγματοποιήθηκε σε «επαναστατικό κλίμα», οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί όλα αυτά τα χρόνια στην Κούβα έχουν επιτρέψει στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία να αποκτήσει περισσότερο ζωτικό χώρο, αν και τα κύρια αιτήματά της, όπως το θέμα των μοναχών, των αδειών για την ανέγερση νέων εκκλησιών, της εκπαίδευσης, της εισόδου στη χώρα ιερέων, παραμένουν εκκρεμή.

Η στροφή στα μοντέλα του μικροκαπιταλισμού έχουν ήδη ανατρέψει τους νωχελικούς ρυθμούς της Καραϊβικής, με υπηρεσίες και καταστήματα να μοιάζουν να δίνουν αργά και σταθερά τη σκυτάλη σε δυτικού τύπου ταχύτητες. Στο νέο εργασιακό καθεστώς των Κουβανών, που άλλαξε για πρώτη φορά έπειτα από μισό αιώνα, δεν υπάρχει πλέον εργασία πλήρους απασχόλησης για όλους τους κατοίκους της νήσου.

Ηδη έχουν πραγματοποιηθεί μαζικές απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, στο όνομα του εκσυγχρονισμού της κουβανικής οικονομίας, ενώ έχουν δρομολογηθεί οι περικοπές κρατικών επιδοτήσεων και επιδομάτων. Παράλληλα, αίρονται οι περιορισμοί απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, καθώς ενισχύεται η ιδιωτική πρωτοβουλία.

Πώς όμως θα διαχειριστεί ο λαός της Κούβας τον απ’ αλλού φερμένο εκσυγχρονισμό της κουβανικής οικονομίας;

Σύμφωνα με τους ειδήμονες, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις ενδέχεται να έχουν σημαντικές συνέπειες τόσο στην αστικοποίηση των πόλεων όσο και στη διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων και μάλλον σε λίγο ο παράδεισος της ισότητας του Κουβανού συγγραφέα Χουάν Γκουτιέρες θα υπάρχει μονάχα μέσα στις σελίδες των βιβλίων του, ενώ οι πολύχρωμες κινητές αντίκες, που ταξιδεύουν αργά με τις ρώσικες μηχανές τους, εκπέμποντας ρύπους που ανακατεύονται με το άρωμα των πούρων και την τροπική υγρασία, σύντομα θα φιγουράρουν μονάχα στα φωτογραφικά άλμπουμ των νοσταλγών της Κούβας του Φιντέλ...

Δήμητρα Αθανασοπούλου 

"Δημοκρατία"